Antoon van Elen

Antoon of Anthonie van Elen (1e helft 15e eeuw) was een Nederlands kanunnik, cantor en orgelbouwer die leefde in Maastricht.

Biografische schets

Over het leven van Antoon van Elen is weinig bekend. Volgens de meeste auteurs verwijst zijn achternaam naar het Belgisch-Limburgse dorp Elen. Hij kwam uit een familie van orgelbouwers en was betrokken bij de bouw en aanpassingen van diverse kerkorgels. Hij was als kanunnik en cantor verbonden aan het kapittel van Sint-Servaas (1422–1448). Tevens zou hij inkomsten hebben gehad van prebenden van twee Utrechtse kapittels: het Domkapittel en het Oudmunsterkapittel.^[1] Zeker is dat hij een wijngaard bezat te Sint Pieter, wellicht onderdeel van zijn Maastrichtse prebende. Uit de opbrengst van die wijngaard moest vanaf 1422 jaarlijks een mud rogge uitbetaald worden aan de arme scholieren van de Sint-Servaas.^[2] Deze 'liefdadigheid' hing waarschijnlijk samen met zijn taak om als cantor zorg te dragen voor het welzijn van de choralen. Zo moest hij zorgen dat ze voldoende licht, warmte, kleding en studieboeken hadden.^[1]

Antoon van Elen is na 1448 gestorven. De gemeente Maastricht vernoemde in 1952 de Antoon van Elenstraat in de wijk Brusselsepoort naar hem.

Orgelbouw

Hij zou betrokken zijn geweest bij de bouw van de volgende orgels:

Sint-Jansbasiliek in Den Bosch (genoemd in: 1423-28, 1438)^[3]^[4] Van dit orgel is bekend dat het een zestienvoets blokwerk had met een omvang van BB tot f2.^[5]
Dom van Utrecht (1434)^[6] Dit was mogelijk het eerste orgel in de Noordelijke Nederlanden met een rugpositief.^[7]
Oude Kerk in Delft (1455)?^[8]

Andere familieleden kwam eveneens in de orgelbouw terecht:

Adam van Elen, bouwde in 1445 het orgel in het seminarie ("sacristie der clercken capellen") van Leuven en was tevens betrokken bij de restauraties van de orgels in de Kathedraal van Antwerpen (1455) en de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in Tongeren (1473).^[9]
Johan van Elen, actief omstreeks 1480, bouwde het orgel van de Sint-Bartolomeüskerk in Luik.^[1] Dit werd in het midden van 16e eeuw vervangen of omgebouwd en omstreeks 1850 vervangen door het huidige orgel.^[10]^[11]
Anthonie van Elen de jongere, die omstreeks 1500 een orgel bouwde voor Filips de Schone.

Geraadpleegde literatuur, noten en verwijzingen

Jozef Robijns, Miep Zijlstra: Algemene muziek encyclopedie, Haarlem: De Haan, 1979-1984, ISBN 978-90-228-4930-9, deel 4, pagina 104
Syrier, Remy (2014): De orgelmakers Joseph en Adam Binvignat. Proefschrift Universiteit van Utrecht. (online tekst)
Ubachs, Pierre J.H., en Ingrid M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen / RHCL, Maastricht. ISBN 90-5730-399-X
Vente, M.A. (1942): Bouwstoffen tot de geschiedenis van het Nederlandse orgel in de 16e eeuw. Proefschrift Rijksuniversiteit Utrecht. H.J. Paris, Amsterdam (online tekst)
(de) Vente, M.A. (1963): Die Brabanter Orgel. Zur Geschichte der Orgelkunst in Belgien und Holland im Zeitalter der Gotik und der Renaissance. H.J. Paris, Amsterdam

↑ ^a ^b ^c Ubach/Evers (2005), p. 163: 'Elen, Van'.
↑ Ubach/Evers (2005), p. 113: 'cantor'.
↑ Vente (1942), pp. 143-144.
↑ Brabant Orgel brabantorgel.nl (gearchiveerd)
↑ Syrier (2014), p. 11.
↑ Rekening bewaard gebleven in het domarchief, dd. 24 april 1434. Vente (1942), p. 163.
↑ Vente (1942), pp. 202-203.
↑ Niet genoemd door Vente en Syrier. Wellicht betrof dit een ander lid van de familie Van Elen. Syrier (2014), p. 11.
↑ Vente (1942), pp. 54, 155.
↑ Syrier (2014), p. 93.
↑ Luik (B) | Sint-Bartolomeüs op orgel-schumacher.com.