Standaardstations van de Staatsspoorwegen

Mee bezig
Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt.
Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Tussen 1860 en 1873 werden langs de door de Staat der Nederlanden aangelegde spoorlijnen vele stationsgebouwen volgens een standaardmodel gebouwd.^[1] Vanaf 1863 werden de meeste geëxploiteerd door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS), alleen de lijn Den Helder – Amsterdam kwam bij de HIJSM in exploitatie. De stations werden gebouwd door de overheidsdienst Rijkswaterstaat, men spreekt dan ook wel van Waterstaatstations. Standaardisatie had als doel het verhogen van het bouwtempo en het goedkoper bouwen, maar beantwoordde tevens aan de wens om de uitstraling van de gebouwen langs het spoor te uniformeren.^[1]

De indeling in klassen betrof de grootte van het station. De klasse was gerelateerd aan het aantal inwoners van de plaats waar het station zou komen. Het type SS eerste klasse was het grootste model, bestemd voor grotere provinciesteden. Type SS vijfde klasse was het kleinste model. De architect was de spoorweg-ingenieur Karel Hendrik van Brederode.

Totaal werden 96 stationsgebouwen volgens de diverse standaardtypen gebouwd. Hiervan zijn er nu nog 26 aanwezig. Hieronder een overzicht van de gebouwen verdeeld naar type:

Overzicht van de gebouwen

Type SS "eerste klasse"

Deze stations zijn ontworpen door architect Nicolaas Johannes Kamperdijk. Er zijn twee stations gebouwd, beide zijn nog aanwezig:

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1866	Station Zwolle	Zwolle
1870	Station Dordrecht	Dordrecht

Type SS "tweede klasse"

Hiervan is er één station gebouwd, maar deze is gesloopt.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1863	Station Zutphen	Zutphen	Gesloopt in 1952

Type SS "derde klasse"

Het standaardstation SS derde klasse bestond uit een langwerpig gebouw met een hoge middenrisaliet van twee verdiepingen. Op de begane grond hadden de deuren en vensters van de middenrisaliet en de vleugels rondbogen, op de eerste verdieping van de risaliet waren dit segmentbogen. Hiervan zijn er negen gebouwd, vijf zijn er nog aanwezig.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1862	Station Tilburg	Tilburg	Gesloopt in 1961
1862	Station Den Helder	Den Helder	Gesloopt in 1958
1863	Station Harlingen	Harlingen
1863	Station Leeuwarden	Leeuwarden	Verbouwd in 1890, 1904 en 1924
1864	Station Alkmaar	Alkmaar	Verbouwd in 1879, 1908, 1929 en 1959
1864	Station Eindhoven	Eindhoven	Gesloopt in 1912
1865	Station Winschoten	Winschoten
1865	Station Steenwijk	Steenwijk	Gesloopt in 1971-1972
1872	Station Middelburg	Middelburg

Type SS "vierde klasse"

Het standaardstation SS vierde klasse bestond uit een rechthoekig gebouw van twee verdiepingen. De zijgevels en het middendeel hadden puntgevels. In het middendeel bevonden zich drie rondboogvensters.

Hiervan zijn er vijftien gebouwd, zeven zijn er nog aanwezig

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1862	Station Roermond	Roermond	Vergroot in 1864
1862	Station Sittard	Sittard	Gesloopt in 1922-1923
1863	Station Delden	Delden
1863	Station Goor	Goor
1863	Station Lochem	Lochem
1863	Station Oisterwijk	Oisterwijk
1863	Station Boxtel	Boxtel	Vergroot in 1890. Gesloopt in 1998
1863	Station Franeker	Franeker	Gesloopt in 1974
1863	Station Feanwâlden	Veenwouden	Gesloopt in 1973
1864	Station Buitenpost	Buitenpost	Gesloopt in 1973
1864	Station Helmond	Helmond	Vergroot in 1876 en 1911. Gesloopt in 1986
1865	Station Scheemda	Scheemda
1865	Station Wolvega	Wolvega
1865	Station Dedemsvaart	Dedemsvaart	Vergroot in 1893. Gesloopt in 1952
1868	Station Goes	Goes	Vergroot in 1873, 1902, 1914. Gesloopt in 1980

Type SS "vijfde klasse"

Het standaardstation SS vijfde klasse bestond uit een middendeel met twee korte vleugels. Zowel het middendeel als de vleugels hadden een puntgevel. De beide vleugels sprongen aan de straatzijde enigszins en aan de perronzijde sterk terug. De meeste van deze stations zijn rond 1914-1915 vergroot door het middendeel te verhogen en lage zijvleugels aan te bouwen. Er zijn 38 van deze stations gebouwd; hiervan zijn nog negen aanwezig: Echt (1862), Kapelle-Biezelinge (1863), Krabbendijke (1863), Kruiningen-Yerseke (1863), Laren-Almen (1863), Markelo (1863), Reuver (1863), Swalmen (1863) en Horst-Sevenum (1864).

Afgebroken zijn 29 stations: Maasbracht (1862), Wouw (1862), Anna Paulowna (1862), Noord Scharwoude (1862), Heerhugowaard (1862), Schagen (1862), Bunde (1862), Susteren (1862), Velp (1862), De Steeg (1864), Dieren (1862), Brummen (1862), Beek-Elsloo (1862), Gilze-Rijen (1862), Grijpskerk (1863), Gorssel (1863), Dronryp (1863), Hardegarijp (1863), Zuidhorn (1863), Tegelen (1863), Woensdrecht (1863), Langeweg (1863), Deurne (1864), Nuenen-Tongelre (1864), Best (1864), Staphorst (1865), Castricum (1866).

Vernieuwde uitvoering "derde klasse"

Hiervan zijn er twaalf gebouwd, twee zijn er nog aanwezig: Zuidbroek (1865) en Meppel (1865).

Afgebroken zijn tien stations: Hoogezand-Sappemeer (1865), Enschede (1865), Hengelo (1866), Bad Nieuweschans (1867), Krommenie-Assendelft (1867), Wormerveer (1867), Zaandijk-Zaanse Schans (1867), Zaandam (1867), Assen (1868), Heerenveen (1868), Hoogeveen (1868).

Gewijzigde uitvoering "vijfde klasse" (type Houten)

Hiervan zijn er zes gebouwd, één is er nog aanwezig, maar niet meer in gebruik: Houten (1866).

Afgebroken zijn vijf stations: Schalkwijk (1867), Culemborg (1867), Geldermalsen (1867), Waardenburg (1866), en 's-Heer Arendskerke (1866).

Gewijzigde uitvoering "vijfde klasse" (type Zaltbommel)

Hiervan werden er acht gebouwd, twee zijn er nog aanwezig: Vught (1866), Arnemuiden (1871).

Afgebroken zijn zes stations: Zaltbommel (1868), Hedel (1868), Zwijndrecht (1870), Barendrecht (1870), IJsselmonde (1870), Staphorst (1867).

• 
  Station Enschede (derde klasse, vernieuwd)
• 
  Station Houten (vijfde klasse, gewijzigd; type Houten)
• 
  Station Vught (vijfde klasse, gewijzigd; type Zaltbommel)

Zie ook

• Lijst van NS-stations
• Nederlandse spoorwegen

Externe links

• Sporenplannen van alle Nederlandse stations en vele andere
• Stationsweb.nl - Uitgebreide site met stationsinformatie