Barbara Nawratowicz

Barbara Nawratowicz

Data i miejsce urodzenia	10 listopada 1932 Poznań
Data i miejsce śmierci	10 maja 2024 Szwajcaria
Zawód, zajęcie	aktorka, dziennikarka radiowa, artystka kabaretowa
Odznaczenia

Barbara Nawratowicz-Stuart (ur. 10 listopada 1932^[1] w Poznaniu, zm. 10 maja 2024 w Szwajcarii) – polska aktorka, artystka kabaretowa i dziennikarka radiowa, w latach 1956–1965 jedna z założycielek i pierwszych gwiazd Piwnicy pod Baranami, w latach 1965–1994 autorka audycji i korespondentka Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Urodziła się 10. listopada 1932 w Poznaniu jako córka Stefanii Witter, spokrewnionej z rodem Sapiehów i Franciszka Nawratowicza. Matka należała do Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK), gdzie młode kobiety przechodziły regularne szkolenia w zakresie obronności. Wcielona do armii walczyła w kampanii wrześniowej i uciekła z niewoli. Podczas okupacji hitlerowskiej wstąpiła do Armii Krajowej. Została skierowana do urzędu pracy w Czortkowie, gdzie z narażeniem życia fabrykowała kenkarty (dowody osobiste) dla polskich Żydów. Dosłużyła się stopnia podporucznika. Po kapitulacji Niemiec w 1945 została aresztowana. Uwolniono ją po interwencji jednego z wpływowych żydowskich funkcjonariuszy UB w dowód wdzięczności za wystawienie fałszywej kenkarty. Ojciec Barbary Nawratowicz był nauczycielem w Poznaniu, zginął jako oficer rezerwy podczas działań wojennych 1939/40 (prawdopodobnie na Syberii). Po wybuchu wojny schroniła się z babcią w jednej z podwarszawskiej wsi, a następnie przeniosła się z mamą, babcią i bratem Andrzejem do Czortkowa (województwo Tarnopol), gdzie ukończyła V kl. szkoły podstawowej. W 1944 przeniosła się z rodziną do Zakopanego, gdzie ukończyła III klasę gimnazjum. W 1946 matka powtórnie wyszła za mąż za Witolda Augustyńskiego, młodszego syna prof. Jana Augustyńskiego, osobistego ucznia Stanisławy Przybyszewskiej. W 1951 zdała maturę w gimnazjum im. Unii Lubelskiej w Lublinie. Miała brata Andrzeja Nawratowicza, absolwenta rolnictwa na UMCS w Lublinie.

Studiowała prawo na Uniwersytecie Marii-Curie Skłodowskiej, Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Warszawskim. Tytuł magistra uzyskała w 1956^[2].

W październiku 1951 jako studentka pierwszego roku studiów w Lublinie została zatrzymana przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie kierowanego wówczas przez prominentnego funkcjonariusza aparatu bezpieczeństwa Mikołaja Krupskiego, późniejszego generała brygady MO. Pod zarzutami udziału w konspiracyjnej, antystalinowskiej organizacji studenckiej^[3] spędziła trzy miesiące^[4] w niewielkiej, ciemnej celi, znajdującej się w piwnicach tamtejszego urzędu. Była wielokrotnie bita i przesłuchiwana przez funkcjonariuszy. Miała wybite zęby, złamane trzy żebra i uszkodzony kręgosłup. Rodzinie nie przekazano żadnych informacji na jej temat. Ojczym, Witold Augustyński podejmował bezskuteczne próby ustalenia miejsca jej pobytu, interweniując w organach bezpieczeństwa państwa zarówno w Lublinie jak i MBP w Warszawie^[5]. 4. grudnia 1951 matka przekonana, że Barbara nie żyje zamówiła mszę św. za spokój jej duszy. Po zwolnieniu była przesłuchiwana jeszcze kilkakrotnie^[a].

W 1952 lub 1953 w kolejce po kartki do studenckiej stołówki poznała się z Piotrem Skrzyneckim, wówczas studentem historii sztuki UJ. Z Piwnicą pod Baranami była związana od jej początków, czyli mniej więcej połowy lat pięćdziesiątych. W kabarecie występowała na scenie, tworząc m.in. kreacje Okrutnej Markizy, Buduarowej Kokoty, Królowej Duńskiej i Holenderskiej Striptizerki^[2]. W tym czasie poznała się z Wiesławem Dymnym, w którym z wzajemnością się zakochała i przez kolejne lata pozostawała w związku. Sama potem określiła tę relację jako „burzliwą, gwałtowną i nieco toksyczną”^[3], zaś Kazimierz Kutz wspominał, że była to relacja pełna przywiązania i zazdrości^[6]. Nawratowicz założyła wraz z Dymnym kabaret „Remiza” w Klubie „Pod Jaszczurami”.

Jako aktorka występowała na deskach teatru, m.in. w Teatrze Lalki i Aktora „Groteska” w Krakowie (1957–1958) oraz Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach i Radomiu (1958–1959). Podczas pobytu w Warszawie, dokąd wyjechała z Krakowa, prowadziła w Programie III Polskiego Radia stałą audycję zatytułowaną „Una”^[2]. W 1963 wystąpiła u boku Andrzeja Łapickiego w etiudzie Febliki Tatiany^[7][8].

Przez szereg lat odmawiano jej wydania paszportu. Podczas pierwszego wyjazdu na Zachód w 1965 roku pozostała w Danii. Dyrektor sekcji polskiej Radia Wolna Europa Jan Nowak-Jeziorański przyjechał do Kopenhagi i zaproponował jej pracę w rozgłośni. 16 listopada 1965 roku Nawratowicz podjęła pracę jako redaktor polskiej sekcji RWE. W latach 1978–1986 była reżyserem w Dziale Realizacji. Ponadto redagowała program aktualności „Panorama Dnia”, cotygodniową audycję „Europa za 5 dolarów” i pisała satyryczne programy okolicznościowe (szopki noworoczne). Szczególną popularność zdobyła jako prowadząca emitowanej codziennie pięćdziesięciominutowej audycji muzycznej „Rendez-vous o 6:10”.

Po wyjeździe w 1987 roku do Australii^[3] została korespondentką RWE w tym kraju^[2]. Przez prawie trzydzieści lat mieszkała w Queensland^[9], Polskę odwiedzała okazjonalnie. W kwietniu 2015 powróciła na stałe do Krakowa^[3].

W 2012 roku nakładem wydawnictwa Petrus ukazała się jej książka Kabaret „Piwnica pod Baranami”. Fenomen w kulturze PRL będąca zbiorem zachowanych w jej archiwum tekstów; wierszy, piosenek, programów artystycznych z początków Piwnicy opatrzonych autorskim komentarzem^[10].

Barbara Nawratowicz zmarła 10 maja 2024 w Szwajcarii^[11][12][13].

• Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej „za wybitne zasługi w propagowaniu polskiej kultury” (8 października 1999)^[14]
• Odznaka „Honoris Gratia” „w uznaniu zasług dla Krakowa i jego mieszkańców” (5 września 2017)^[15]