Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach

Danziger Kopf - Vorlaubenhaus - Fuerstenwerder

nr rej. 614 z 21.12.1972[1]
Strona północna domu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Żuławki
Adres	nr 6
Typ budynku	wolnostojący dom mieszkalny
Styl architektoniczny	klasycystyczno-barokowy
Powierzchnia użytkowa	ok. 700 m²
Rozpoczęcie budowy	XVIII w.
Ważniejsze przebudowy	1825
Pierwszy właściciel	Peter Epp
Kolejni właściciele	Hermann Wienss, Anna Penner, Arno Hamm, Hans Arno Hamm, Władysław Romanowski, Carlo Pavan
Obecny właściciel	Mariusz i Katarzyna Wiśniewscy
Położenie na mapie gminy Stegna Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach
Położenie na mapie Polski Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach
Położenie na mapie województwa pomorskiego Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach
Położenie na mapie powiatu nowodworskiego Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach
54°17′06,89″N 18°58′20,43″E/54,285247 18,972342
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach – tzw. Danziger Kopf, budynek należący do trzeciego typu domów podcieniowych, znajdujący się w Żuławkach, w którym podcień przylega centralnie do ściany wzdłużnej budynku^[2].

Jest to średniej wielkości dom podcieniowy o powierzchni ponad 700 m². Układ wnętrza zachowany, klasyczny typowy dla innych domów podcieniowych typu trzeciego. Nieruchomość znajduje się w krajowym rejestrze zabytków pod nr 614 od 1972 r. Jest jednym z najlepiej zachowanych domów podcieniowych na Żuławach Wiślanych^[3].

Dom barokowo-klasycystyczny, pochodzący z XVIII w., gruntownie przebudowany w 1825 r., kiedy dobudowano reprezentacyjny podcień oraz dodano elementy klasycystyczne takie jak schody wewnętrzne w sieni reprezentacyjnej, nowe obicie drzwi wejściowych oraz klasycystyczną stolarkę na poziomie parteru. O przebudowie informuje belka nadprożowa wymieniająca głównego inwestora oraz inicjały głównego projektanta/cieślę („Peter Epp, Bauherr, A.K. B.M. 1825”). W starszej części domu zachowało się wiele elementów barokowych takich jak stolarka drzwiowa z okuciami z zakładów elbląskich bądź gdańskich z początku XVIII wieku. Aktualnie dom w całości wyposażony jest w bogatą kolekcję mebli elbląskich i gdańskich, mebli ludowych z Dolnego Powiśla oraz klasycystycznych i barokowych mebli z XVIII i XIX w. pochodzących z terenów północnych Niemiec. Zbiory uzupełnia Kolekcja fliz holenderskich z lat 1630-1780.

Podcień dwukondygnacyjny domu wsparty jest na 6 masywnych słupach spiętych górą wyciętymi w łuk mieczami z centralnie podwieszonym zwornikiem. Gzyms odsłaniający górną belkę oczepu wygierowany na odcinku 4 środkowych słupów, podobnie na ścianach bocznych podcienia. Wygierowanie ma kształt znany jako Danziger Kopf ( po polsku Gdańska Głowa), element charakterystyczny dla szaf gdańskich wykorzystywany dla odróżnienia ich od mebli hamburskich i lubeckich^[4]. Piętro podcienia dwuosiowe o prostym układzie rygli wypełnionych cegłą holenderką; nad piętrem 1-osiowy szczyt z półkolistym okienkiem na osi. Bryła korpusu parterowa z wysokim dachem dwuspadowym, krytym dachówką holenderką. Elewacje drewniane na tynkowanym cokole, zwieńczone profilowanym gzymsem podokapowym, naroża ujęte pionowo deskami w formie pilastrów; w ścianach wzdłużnych pod gzymsem wyprowadzone profilowane końcówki belek stropowych; szczyty ścian bocznych i podcienia odeskowane pionowo na nakładkę. Elewacja zachodnia (frontowa) 6-osiowa, w trzeciej osi wejście (drzwi jednoskrzydłowe, płycinowo-ramowe, dzielone w poziomie). Środkowa część (osie od drugiej do czwartej) przysłonięta podcieniem. Elewacja tylna (wsch.) 6-osiowa, wejście w osi 2 od północy, flankowane dwoma wąskimi okienkami; wejście wraz ze skrajnym północnym oknem przysłonięte parterową przybudówką z lat 60. XX wieku, nakrytą pulpitowym dachem. Elewacje boczne, szczytowe, 3-osiowe (osie parteru i szczytu nie pokrywają się).

Budynek wzniesiony w zagrodzie, w której zachowała się ceglana obora z 1923 r. Drewniana stodoła została rozebrana w roku 1967.

W domu podcieniowym nr 6 zachowało się w pomieszczeniu przylegającym do czarnej kuchni 96 bardzo różnorodnych holenderskich fliz. Powstały one w latach ok. 1630–1780 w Amsterdamie, Rotterdamie, Harlingen oraz Utrechcie i wyobrażają żołnierzy, jeźdźców, zabawy dziecięce, statki, sceny biblijne (histories met boom), sceny pasterskie oraz pejzaże w ośmiobocznym obramowaniu „nakrapianym” (gesprenkeld). Ponadto ocalało 158 płytek zdobiących kiedyś pomieszczenie z oknem doświetlającym czarną kuchnię. Przedstawiają one ludzi (zawody), zabawy dziecięce, istoty morskie, zwierzęta, jeźdźców, sceny pasterskie, biblijne oraz pejzażowe. Łącznie z prywatną kolekcją aktualnych właścicieli, państwa Wiśniewskich, w domu udało się zgromadzić ponad 1000 fliz. W 2020 zakończono prace renowacyjne mające na celu przywrócenie pełnego olicowania ściany połączenia białej kuchni, ktore dokumentuje archiwalne zdjęcie z 1978 roku. Ściana została dodatkowo wzbogacona o flizy z XVIII wieku, głównie z motywami biblijnymi.

Dodatkowo, również w 2020r., oddano do użytkowania łazienkę, znajdującą się w pomieszczeniu czarnej kuchni. Flizy są autorstwem dwóch pracowni Ceramika Pruszyńscy oraz Ceramika malborska^[5]. Inspiracją był sam dom (część fliz to kopie oryginałów, które zdobią białą kuchnię) oraz umywalnia na Zamku Wysokim Muzeum Zamkowym w Malborku, która powstała pod koniec XIX wieku z okazji wizyty cesarza Wilhelma II we wrześniu 1894r. Projekt jest wzorowany na projekcie Conrada Steinbrechta. Kolorowe płytki to kopie fliz (1:1) z Kałdowy autorstwa Carla Kuhnda, które nawiązywały do gotyckich motywów. Szachownica to z kolei typowe wykończenie podłóg w XVII i XVIII wieku.

Pierwszym ustalonym właścicielem i fundatorem przebudowy głównej domu był mennonita niemieckiego pochodzenia, Peter Epp (ur. 3 lutego 1776, zm. 16 marca 1837). Jego żoną była Sara Anders (zmarła 3 grudnia 1845 r. mając 72 lata, 11 miesięcy i 19 dni. Ich jedyna córka, Sara Epp, zmarła w 1809 r.)^[6] W społeczności mennonickiej Peter Epp należał do starszyzny i posiadał status kaznodziei^[7]. Dom do 1945 r. nieprzerwanie należał do bogatych mennonickich rodzin pochodzenia holenderskiego. Ustalonymi właścicielami byli: Peter Epp z Żuławek, bezdzietny Hermann Wienss, od 1912 r. przysposobiona córka Wienssa – Anna Penner z Palczewa (ur. 18 października 1892 r.) i jej mąż Aron Hamm z Żuławek (ur. 3 marca 1886 r., zm. 29 lipca 1954 r.) ; kolejnym mieszkańcem domu był Hans Aron Hamm – ur. 19 maja 1913 w Gdańsku-Wrzeszczu, zm. 1 stycznia 1993 w Bonn)^[8][9], oraz jego rodzeństwo: Else Hamm (ur. 25 lutego 1915 r.), Bruno Hamm (ur. 9 lipca 1922 r.) oraz Werner Hamm (ur. 16 września 1926 r.)^[10].

Po 1945 r. właścicielem domu został Marian Rostkowski. Następnie należał on do Stanisława Bruzdy, który odsprzedał go Władysławowi Romanowskiemu, i który przeprowadził, pod nadzorem konserwatora A. Milkiewicza, gruntowny remont domu. Za prace renowacyjne oraz sposób jego zagospodarowania w 1985 r. Romanowski otrzymał I nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w ogólnopolskim konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego^[3]. W 1991 r. dom stał się własnością Carlo Pavan’a oraz Rozalii Borghesan. Od 2016 r. właścicielem domu jest Mariusz Wiśniewski wraz z żoną Katarzyną. Obecnym właścicielom udało się przywrócić w domu oryginalną kolorystykę stolarki oraz historyczne wyposażenie w postaci regionalnych mebli i sprzętów.

Dom był bohaterem wielu seriali dokumentalnych o architekturze i turystyce. Kręcono tutaj m.in. odcinki dla francuskiej telewizji Planete Plus ("Naturalnie Polska") oraz japońskiej TBS ("Okno na świat"). O domu pisał również żuławski pisarz Andrzej Kasperek w swoim artykule pt. "Skarby architektury drewnianej w Żuławkach"^[11] oraz Andrzej Januszajtis w książce "Wędrując ulicami Gdańska"^[12]. Dom był przedstawiany również w serialu dokumentalnym w ramach projektu "S.O.S. dla żuławskich domów podcieniowych", które finansowane było przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wraz z samorządem Województwa Warmińsko-Mazurskiego^[13].

Oprócz opisywanej w literaturze kolekcji fliz holenderskich^[14][15], mebli z Elbląga^[16], Gdańska i Dolnego Powiśla z XVIII/XIX w.^[17], aktualni właściciele - Mariusz i Katarzyna Wiśniewscy, zebrali bogatą kolekcję obrazów. Są to bardzo zróżnicowane kolekcje impresjonistów, neorenesansowe i biedermeierowe portrety oraz kilka cennych przykładów sztuki flamandzkiej, łącznie ponad 80 obrazów. W kolekcji znalazły się dzieła takich malarzy jak Gustaf Arnolds (1881-1969), Georg Stoopendaal (1866-1953), Ludvig Jacobsen (1890-1957), Gustaf Wolmar (1880-1971) oraz Viktor Borregaard (1875-1939)^[18].

W domu Państwa Wiśniewskich organizowane są równego rodzaju kameralne spotkania, koncerty, wieczory autorskie, panele dyskusyjne. Przy tych okazjach wokół domu rośnie coraz szersza grupa przyjaciół domu, w skład której wchodzą historycy, dziennikarze, przedstawiciele nauki i sztuki^[19]. Do tej pory wśród promowanych na wydarzeniach twórców znaleźli się: Małgorzata Oliwia Sobczak, Kamil Prabucki, Anja Orthodox, Daniel Kufel.