Dwór Hrebnickich w Orzechownie

Dwór Hrebnickich w Orzechownie

Сядзібна-паркавы ансамбль Грабніцкіх

nr rej. 213Г000783 (historyczno-kulturalny zabytek Białorusi)
Widok dworu w 2012 roku
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Miejscowość	Arechauna (rejon uszacki)
Adres	Pryazërnaâ Vulíca 1А (ulica Przyozerska 1А)
Typ budynku	dwór
Styl architektoniczny	polski dwór szlachecki
Kondygnacje	parterowy
Ukończenie budowy	przed 1840 rokiem
Położenie na mapie obwodu witebskiego Dwór Hrebnickich w Orzechownie
Położenie na mapie Białorusi Dwór Hrebnickich w Orzechownie
55°12′15,1729″N 28°40′40,9609″E/55,204215 28,678045
Multimedia w Wikimedia Commons

Dwór Hrebnickich w Orzechownie – dwór na Białorusi, będący w przeszłości siedzibą majątku rodziny Hrebnickich, obecnie znajdujący się we wsi Arechauna w rejonie uszackim obwodu witebskiego, nad jeziorem Arechauna, około 5 km na północny wschód od Uszacza

Najstarsza współcześnie znana wzmianka o Orzechownie pochodzi z 1583 roku, gdy król Stefan Batory potwierdził przywileje nadane tym dobrom w 1554 roku przez króla Zygmunta Augusta, kiedy otrzymał je Olechno Ściepanowicz Rahoza i jednocześnie został uwolniony od danin na rzecz okolicznych zamków^[1]. W 1614 roku właścicielką Orzechowna była Marianna z Rahozów Korsakowa, ale już w 1642 Tadeusz Kmitynicz Sielawa nabył te ziemie od Suszyńskich. Od Sielawów kupili je Rypińscy. Krajczy połocki Jan Rypiński sprzedał je w 1745 roku Antoniemu i Jadwidze Hrebnickim herbu Ostoja, używających wtedy nazwiska Doktorowicz. Antoni był skarbnikiem witebskim. Po jego śmierci Orzechowno i kilka innych majątków odziedziczył jego młodszy syn Mikołaj, poseł na sejm zwyczajny w 1766 roku, strażnik połocki. Kolejnym dziedzicem tych dóbr był jego jedyny syn Dionizy (zm. w 1800 roku), horodniczy połocki, a po nim – jego starszy syn Mikołaj Józef (urodzony w 1789 roku w Orzechownie i tamże zmarły w 1867 roku), marszałek szlachty powiatu lepelskiego, a później guberni witebskiej, który ożenił się z ks. Pauliną Drucką-Lubecką. Mikołaj Józef Hrebnicki ufundował we wsi cerkiew w 1819 roku. Jego syn, Otton Ignacy (1829–1863), zmarł nie ożeniwszy się, w związku z czym Orzechowno przypadło w spadku jego bratu stryjecznemu (synowi Justyna, urodzonemu w 1835 roku), Adamowi Hrebnickiemu, żonatemu z Katarzyną z Niemirowiczów-Szczyttów (ur. w 1838 roku) I voto za hr. Władysławem Mostowskim, córką marszałka drysieńskiego i dziedzica Justynianowa Justyniana Niemirowicza-Szczytta i Józefy Bohomolec^[2]. Synowie Adama i Katarzyny, Justyn (Justynian, ur. w 1875 roku) i Jan Tadeusz (ur. w 1877 roku), byli do 1920 roku ostatnimi właścicielami Orzechowna^[3].

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Orzechowno, wcześniej należące do województwa połockiego Rzeczypospolitej, znalazło się na terenie powiatu lepelskiego guberni witebskiej Imperium Rosyjskiego.

Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Orzechowno znalazło się na terenie ZSRR. Od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.

Nie wiadomo, kiedy wybudowano murowany dwór w północnej części Orzechowna i przez którego z właścicieli. Prawdopodobny jest okres między II połową XVIII wieku (Antoni Hrebnicki)^[3] a 1840 rokiem (Mikołaj Hrebnicki)^[4]. Był to parterowy budynek o asymetrycznej architekturze. Jego piętnastoosiowa część frontowa była zdominowana przez dwa elementy: centralną trzyosiową część piętrową z balkonem i trójkątnym szczytem, wzbogaconą ryzalitem i boniowaniem (możliwe, że wcześniej było tu wejście, zamurowane w II połowie XIX wieku) oraz główne wejście od strony narożnika dworu, z czterokolumnowym portykiem zwieńczonym prostokątną ścianką attykową. Od strony ogrodu budynek był symetryczny: środkowa, piętrowa część tworzyła tu półokrągły ryzalit, sprawiający wrażenie wieży, wewnątrz której była wielka owalna sala balowa, z okien której roztaczał się piękny widok na ogród, park krajobrazowy o powierzchni około 20 hektarów i jezioro.

We dworze znajdowała się bogata biblioteka i cenna kolekcja obrazów.

W skład zespołu dworskiego wchodziły także: oficyna, budynki gospodarcze i brama wjazdowa, od której ku dworowi wiodła aleja stanowiąca główną oś kompozycji zespołu^[5].

W czasie II wojny światowej (w ciągu siedmiu miesięcy w latach 1943–1944) dwór służył jako szpital lokalnej partyzantki radzieckiej, o czym świadczy tablica na ścianie wmurowana w 1958 roku. Po wojnie mieściła się tu szkoła. Dziś budynki są w stanie postępującej ruiny^[5][4]. Są historyczno-kulturalną pamiątką Białorusi o numerze 213Г000783.

Majątek w Orzechownie jest opisany w 1. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[3].

• Zdjęcia ruin zabudowań w Orzechownie