Eryk Lipiński
Data i miejsce urodzenia | 12 lipca 1908 | ||
---|---|---|---|
Data śmierci | 27 września 1991 | ||
Miejsce spoczynku | |||
Zawód, zajęcie | karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik | ||
Miejsce zamieszkania | Kraków, Moskwa, Warszawa, Częstochowa | ||
Narodowość | polska | ||
Alma Mater | |||
Partia | PPR, PZPR | ||
Rodzice | Teodor Rawicz Lipiński, Jadwiga Lipińska z Czartoryskich | ||
Małżeństwo | |||
Dzieci | Tomasz Lipiński, Zuzanna Lipińska | ||
Odznaczenia | |||
| |||
| |||
|
Eryk Lipiński (ur. 12 lipca 1908 w Krakowie, zm. 27 września 1991) – polski karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik, autor plakatów i ilustracji książkowych, tekstów kabaretowych i felietonów, książek o karykaturze i satyrze, także scenograf i Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Założyciel tygodnika satyrycznego „Szpilki” i Muzeum Karykatury.
Życiorys
Urodził się 12 lipca 1908 w Krakowie. Był synem malarza, rysownika, karykaturzysty i kolekcjonera Teodora Rawicz Lipińskiego (1872-1932) i Jadwigi z Czartoryskich[1]. Mieszkał wraz z rodziną w podwarszawskiej Zielonce[2]. Na przełomie 1912/1913 wraz z rodziną przeprowadził się do Moskwy. W wieku sześciu lat[3] lub w 1916[4] roku na konkursie w Moskwie zdobył III nagrodę za plakat „Polacy w trzech armiach zaborczych”[a]. W wieku trzynastu lat, w 1921 wraz z rodziną powrócił do Polski i osiedlił się w Warszawie, gdzie pobierał nauki w Gimnazjum im. J. Lelewela i II Gimnazjum Związku Nauczycieli.
Studiował malarstwo, grafikę użytkową i scenografię na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jako karykaturzysta zadebiutował w tygodniku „Pobudka” w roku 1928. Wraz ze Zbigniewem Mitznerem w 1935 roku założył tygodnik satyryczny „Szpilki”, gdzie m.in. ośmieszał antysemityzm, za co został skazany na trzy miesiące więzienia w zawieszeniu na dwa lata[5]. Był redaktorem naczelnym „Szpilek” w latach 1935–1937 i po wojnie od roku 1946 do 1953. Współpracował także z innymi polskimi wydawnictwami periodycznymi: „Przekrojem”, „Przeglądem Kulturalnym”, „Trybuną Ludu”, „Panoramą”, „Zwierciadłem” i „Expressem Wieczornym”. Pod koniec 1935 roku wraz z Andrzejem Rubinrotem założył nieformalną spółkę koleżeńską, sygnującą swe wspólne projekty skrótem "andr-erl", która współpracowała z Wydawnictwem Mrówka, Wydawnictwem Ferdynanda Hoesicka oraz Instytutem Wydawniczym "Renaissance"[6].
W 1940 r. został zatrzymany wskutek łapanki. Był więźniem o numerze 2022 obozu Auschwitz, który opuścił pod koniec 1940 r. dzięki staraniom żony i znajomego. Podczas okupacji niemieckiej wspólnie z ówczesną żoną Anną Gosławską-Lipińską udzielał schronienia w swoim mieszkaniu przy ul. Puławskiej 1 warszawskim Żydom. Między wiosną 1940 a jesienią 1942 r. Lipińscy ukrywali Wilhelma Winda, poetę, dziennikarza, aktora, popularnego członka Wesołej Lwowskiej Fali. W 1943 r. małżeństwo udzieliło schronienia plastyczce Oldze Siemaszkowej (Binder). Lipiński udzielał też pomocy malarce Irenie i Stanisławowi Kuczborskim. Został poproszony przez parę o udzielenie schronienia Maryli Spielrein, jej synowi Ryszardowi i nieletniej córce, co uczynił. Oprócz tego wyrabiał fałszywe dokumenty, metryki i kenkarty dla wielu Polaków, w tym Żydom. Po złapaniu z fałszywą przepustką do getta, został osadzony w mokotowskim więzieniu na cztery miesiące. W 1941 r. Lipiński wyprowadził z warszawskiego getta Nosanowicza, znajomego sobie fotografa i umieścił go w kryjówce przy ul. Miodowej. W 1942 r., gdy mieszkał na Chmielnej 35 udzielił pomocy materialnej Jakubowi Bickelsowi, gdy ten stracił dokumenty. Jesienią tego samego roku został aresztowany i skazany na cztery miesiące pobytu w mokotowskim więzieniu na ul. Rakowieckiej za nabycie fałszywej przepustki do getta. Wybuch powstania warszawskiego zastał i unieruchomił go razem z Olgą Siemaszko na Saskiej Kępie. W połowie sierpnia 1944 r. Lipiński znalazł się w niemieckim obozie przejściowym Dulag 121, gdzie pracował jako noszowy. Tamże pomagał w ucieczce ludziom kultury, podrabiając skradzionymi ołówkami podpisy niemieckich lekarzy z komisji obozowej. Pod koniec okupacji niemieckiej Lipińscy mieszkali w Częstochowie i prowadzili zakład krawiecki[5].
W latach 1945–1948 należał do PPR, a od 1948 roku należał do PZPR[7].
Dokonania i sukcesy w polskiej sztuce plakatu sprawiły, że stał się również inicjatorem, komisarzem i uczestnikiem I Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie w 1966. W 1978 założył Muzeum Karykatury w Warszawie. Był jego pierwszym dyrektorem, funkcję tę sprawował do śmierci w 1991. W 1987 założył Stowarzyszenie Polskich Artystów Karykatury (SPAK)[8], którego był pierwszym prezesem.
W 1980 był jednym z założycieli Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. 16 kwietnia 1991 został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A3 tuje-1-36)[9].
Życie prywatne
Jego żoną była Anna Gosławska-Lipińska. Małżeństwo rozwiodło się w latach 50[5].
Jego synem jest Tomasz Lipiński – polski muzyk rockowy, lider i współzałożyciel zespołów Brygada Kryzys i Tilt, a córką Zuzanna Lipińska, rysowniczka, graficzka, projektantka stron www[10].
Książki
- 1945: Pożegnanie z Hitlerem
- 1965: Zefirek historii
- 1970: Drzewo szpilkowe
- 1972: erl-69 donosi
- 1977: Zarys dziejów karykatury polskiej, wspólnie z Hanną Górską
- 1983: Warszawa w karykaturze
- 1989: Nowy zefirek historii
- 1990: Pamiętniki
Odznaczenia i nagrody
W czasach PRL był odznaczony m.in.: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru pracy II klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 i innymi odznaczeniami krajowymi i radzieckimi[7].
Nagrody:
- 1966 – Złota Szpilka
- 1972 – Złota Szpilka z Wawrzynem
Uwagi
- ↑ Praca przedstawiała trzech polskich żołnierzy w różnych mundurach armii zaborczych; do tego młodego debiutu przyczynił się jego ojciec, który dołączył szkic syna do własnej pracy, za którą zajął I miejsce.
Przypisy
- ↑ PiotrP. Kułak PiotrP., Przenikanie. Artystyczne i kolekcjonerskie relacje Teodora i Eryka Lipińskich, [w:] PiotrP. Kułak (red.), Miej oko. Teodor i Eryk Lipińscy, Muzeum Karykatury, 2023, ISBN 978-83-87994-49-5 [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ Zielonka.pl > Zieloni Zielonka - spotkanie po latach [online], zielpl13.pro-linuxpl.com [dostęp 2023-07-06] .
- ↑ Eryk Lipiński – biogram w Culture.pl. culture.pl. [dostęp 2021-04-25].
- ↑ Eryk Lipiński (1908–1991). muzeumkarykatury.pl. [dostęp 2021-04-25].
- ↑ a b c KlaraK. Dzięciołowska KlaraK., „Nocniki, czyli wieczory z noclegiem, odbywały się w naszym mieszkaniu”. Historia Eryka Lipińskiego i Anny Gosławskiej-Lipińskiej. Polscy Sprawiedliwi, KlaraK. Jackl (red.) [online], sprawiedliwi.org.pl, marzec 2020 [dostęp 2020-12-30] .
- ↑ PiotrP. Kułak PiotrP., Projekty z humorem. Plakaty, ilustracje, okładki Eryka Lipińskiego, [w:] PiotrP. Kułak (red.), Zrobiłem projekt. Grafika użytkowa Eryka Lipińskiego, Muzeum Karykatury, 2023, ISBN 978-83-87994-53-2 [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ a b Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 534–535. ISBN 83-223-2073-6.
- ↑ Historia Stowarzyszenia Polskich Artystów Karykatury.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze
- ↑ Marta Mach: Zuzanna Lipińska, córka założyciela "Szpilek" i rysowniczki, przywraca pamięć o dziełach rodziców. [dostęp 2015-10-15].
Bibliografia
- Kronika 1991, Wydawnictwo „Kronika” – Marian B. Michalik, Warszawa, 1991, s. 136, ISBN 83-900331-1-9
- Eryk Lipiński – biogram w Culture.pl
- Eryk Lipiński. muzeumkarykatury.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-25)]. – biogram w muzeumkarykatury.pl
- Eryk Lipiński, Pamiętniki, Warszawa 2016.
- Piotr Kułak, Eryk Lipiński. Mistrz ostrej kreski i ciętej riposty, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/eryk-lipinski-mistrz-ostrej-kreski-i-cietej-riposty/
- Piotr Kułak, Projekty z humorem. Plakaty, ilustracje, okładki Eryka Lipińskiego, [w:] Zrobiłem projekt. Grafika użytkowa Eryka Lipińskiego, red. Piotr Kułak, Warszawa 2023.
- Piotr Kułak, Przenikanie. Artystyczne i kolekcjonerskie relacje Teodora i Eryka Lipińskich, [w:] Miej oko. Teodor i Eryk Lipińscy, Warszawa 2023.
- Zrobiłem projekt. Grafika użytkowa Eryka Lipińskiego, red. Piotr Kułak, Warszawa 2023.
- Miej oko. Teodor i Eryk Lipińscy, red. Piotr Kułak, Warszawa 2023.
Linki zewnętrzne
- Eryka Lipińskiego w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”
- Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
- Biogram Eryka Lipińskiego w bazie Righteous Among the Nations Instytutu Jad Waszem
- https://niezlasztuka.net/o-sztuce/eryk-lipinski-mistrz-ostrej-kreski-i-cietej-riposty/