Frizea

Frizea
Ilustracja
Vriesea carinata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

bromeliowate

Rodzaj

frizea

Nazwa systematyczna
Vriesea Lindley
Edwards's Bot. Reg. 29: ad t. 10. 7 Feb 1843[3]
Typ nomenklatoryczny

V. psittacina (W. J. Hooker) Lindley[3]

Synonimy
  • Hexalepis Rafinesque
  • Neovriesia N. L. Britton[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Vriesea bleherae
V. williamsii i V. castaneobulbosa w swoim siedlisku

Frizea (Vriesea Lindl.) – rodzaj roślin z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). Obejmuje w szerokim ujęciu ok. 265 gatunków[4], ale w XXI wieku podejmowane są próby ich reklasyfikacji i w proponowanych ujęciach liczba gatunków tu zaliczanych jest mniejsza[5]. Zasięg rodzaju w szerokim ujęciu obejmuje obszar od Meksyku i Antyli po Argentynę i Urugwaj[6], przy czym stosunkowo nieliczni jego przedstawiciele rosną w Amazonii[4]. W wąskim ujęciu (Vriesea s.s.) zaliczane są tu niemal wyłącznie gatunki występujące w południowej Brazylii, zwłaszcza w Mata Atlântica[5].

W większości są to rośliny epifityczne, rosnące w mezofitycznych lasach[6], ale też w górskich zbiorowiskach trawiastych[4] i na terenach skalistych (w górach do 2500 m n.p.m.)[7]. Ich kwiaty zapylane są przez nietoperze, ale też są samopylne[6]. Poszczególne kwiaty kwitną krótko[7], ale efektowne kwiatostany utrzymują się często przez kilka miesięcy[7][8]. Wiele gatunków osiąga okazałe rozmiary i odgrywa istotną rolę w ekosystemach. Zbiorniki tworzące się u nasad liści V. ranifera stanowią kluczowe siedlisko dla rozwoju związanych z tą rośliną gatunków płazów[4].

Ze względu na efektowny wygląd, zwłaszcza jaskrawe zabarwienie kwiatostanów, liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Hodowcy tych roślin uzyskali bardzo wiele odmian ozdobnych, w tym wiele mieszańcowych o trudnym już do ustalenia pochodzeniu[4]. W warunkach domowych jako rośliny doniczkowe uprawiane są zwłaszcza frizea lśniąca V. splendens (= Lutheria splendens), V. psittacina[9][10], frizea łódkowata V. carinata[11]. Rośliny z tego rodzaju uprawiane są w cieplejszych regionach także w ogrodach. Do najbardziej mrozoodpornych należy V. philippocoburgi wytrzymująca do -5 °C (bywa uprawiana w ogrodach na Wyspach Brytyjskich)[8].

Nazwa rodzajowa upamiętnia holenderskiego lekarza i botanika – Willema Hendrika de Vriese[12].

Morfologia

Vriesea duvaliana
Vriesea elata
Vriesea erythrodactylon
Pokrój
Bezłodygowe[6], zimozielone byliny[13] tworzące często okazałe rozety[7] (osiągający największe rozmiary gatunek – V. imperialis ma do 5 m wysokości)[4]. Z roślin wyrastają kłącza powietrzne (nie pełzają na powierzchni gruntu)[6].
Liście
Skórzaste[7], tworzą lejkowate zbiorniczki u nasady[4]. osiągają do 20–80 cm długości, przy końcach są zwykle mniej lub bardziej podwinięte. Bywają u różnych gatunków rozmaicie ubarwione – od jednobarwnych poprzez prążkowane po marmurkowe[7].
Kwiaty
Zebrane w spłaszczone, dwurzędowe kłosy wyrastające zwykle na długich szypułach[6]. Kwiaty rozwijają się w kątach często efektownie zabarwionych podsadek[7]. Kwiatostany są w efekcie jaskrawe u większości gatunków – intensywnie żółte, pomarańczowe i czerwone, rzadziej białe, jasnożółte lub jasnopomarańczowe[6]. Kwiaty są obupłciowe. Zewnętrzne listki okwiatu są wolne lub zrośnięte tylko u nasady. Wewnętrzne są wolne lub zrośnięte w rurkę, zawsze krótsze od listków zewnętrznych. U ich nasady wyrastają po dwie wzniesione i sztywne łuski. Pręciki nie wystają lub wystają z okwiatu. Zalążnia górna lub niemal górna. Znamię różnie wykształcone[6].
Owoce
Torebki[6].

Systematyka

Kwiatostan Vriesea fosteriana
Vriesea hieroglyphica
Rozeta liści Vriesea incurvata
Kwiat Vriesea wawrana

Rodzaj z rodziny bromeliowatych Bromeliaceae, a w jej obrębie z plemienia Vrieseeae z podrodziny Tillandsioideae[14].

W tradycyjnym ujęciu jest to takson polifiletyczny[5] obejmujący ok. 265 gatunków[4]. Trwają prace taksonomiczne z wykorzystaniem markerów genetycznych nad klasyfikacją gatunków tu zaliczanych i spokrewnionych roślin z podrodziny Tillandsioideae, ponieważ same kryteria morfologiczne nie dostarczają jednoznacznych cech diagnostycznych dla wyodrębnienia poszczególnych linii rozwojowych tych roślin. W drugim dziesięcioleciu XXI wieku zaproponowano reklasyfikację rodzaju i wyodrębniono z niego pięć nowych rodzajów (Goudaea W.Till & Barfuss, Jagrantia Barfuss & W.Till, Lutheria Barfuss & W.Till, Zizkaea W.Till & Barfuss, Stigmatodon Leme, G.K.Br. i Barfuss). Wykorzystano przy tym jako cechę diagnostyczną zróżnicowanie budowy znamion słupka, co jednak jeszcze przed końcem tego dziesięciolecia zostało zakwestionowane, jako nie znajdujące potwierdzenia w analizie molekularnej. Zaproponowano podział rodzaju na dwie linie – jedną obejmującą brazylijskie gatunki Vriesea s.s. wraz z tymi zaliczonymi do Stigmatodon, i drugą – obejmującą gatunki wyodrębniane do rodzajów Cipuropsis, Mezobromelia, Josemania, Goudaea, Lutheria i Jagrantia. Wciąż jednak brak naukowego konsensusu w kwestii klasyfikacji tych roślin[5].

Wykaz gatunków według Plants of the World[15]
  • Vriesea agostiniana E.Pereira
  • Vriesea alta (Baker) É.Morren ex Mez
  • Vriesea altimontana E.Pereira & Martinelli
  • Vriesea altodaserrae L.B.Sm.
  • Vriesea altomacaensis A.Costa
  • Vriesea altomayoensis H.Luther & K.F.Norton
  • Vriesea amethystina É.Morren
  • Vriesea andaraiensis Leme
  • Vriesea andreettae Rauh
  • Vriesea appendiculata (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea arachnoidea A.Costa
  • Vriesea arpocalyx (André) L.B.Sm.
  • Vriesea atra Mez
  • Vriesea atrococcinea Rauh
  • Vriesea atropurpurea Silveira
  • Vriesea bahiana Leme
  • Vriesea barbosae J.A.Siqueira & Leme
  • Vriesea barilletii É.Morren
  • Vriesea baturitensis Versieux & Tomaz
  • Vriesea biguassuensis Reitz
  • Vriesea billbergioides É.Morren ex Mez
  • Vriesea bituminosa Wawra
  • Vriesea blackburniana Leme
  • Vriesea bleheri Roeth & W.Weber
  • Vriesea boeghii H.Luther
  • Vriesea breviscapa (E.Pereira & I.A.Penna) Leme
  • Vriesea × brueggemannii J.Z.Matos, M.B.Crespo & Juan
  • Vriesea brusquensis Reitz
  • Vriesea cacuminis L.B.Sm.
  • Vriesea calimaniana Leme & W.Till
  • Vriesea capixabae Leme
  • Vriesea carinata Wawra – frizea łódkowata
  • Vriesea carmeniae R.L.Moura & A.F.Costa
  • Vriesea castaneobulbosa (Mez & Wercklé) J.R.Grant
  • Vriesea cathcartii H.Luther
  • Vriesea cearensis L.B.Sm.
  • Vriesea cereicola (Mez) L.B.Sm.
  • Vriesea chapadensis Leme
  • Vriesea cipoensis O.B.C.Ribeiro, C.C.Paula & Guarçoni
  • Vriesea claudiana Leme, Trind.-Lima & O.B.C.Ribeiro
  • Vriesea clausseniana (Baker) Mez
  • Vriesea colnagoi E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea confusa L.B.Sm.
  • Vriesea corcovadensis (Britton) Mez
  • Vriesea correia-arauji E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea crassa Mez
  • Vriesea curvispica Rauh
  • Vriesea cylindrica L.B.Sm.
  • Vriesea debilis Leme
  • Vriesea declinata Leme
  • Vriesea delicatula L.B.Sm.
  • Vriesea densiflora Mez
  • Vriesea diamantinensis Leme
  • Vriesea dictyographa Leme
  • Vriesea dissitiflora (C.Wright) Mez
  • Vriesea drepanocarpa (Baker) Mez
  • Vriesea drewii L.B.Sm.
  • Vriesea dubia (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea duidae (L.B.Sm.) Gouda
  • Vriesea duvaliana É.Morren
  • Vriesea elata (Baker) L.B.Sm.
  • Vriesea eltoniana E.Pereira & Ivo
  • Vriesea ensiformis (Vell.) Beer
  • Vriesea erythrodactylon (É.Morren) É.Morren ex Mez
  • Vriesea exaltata Leme
  • Vriesea fenestralis Linden & André
  • Vriesea fibrosa L.B.Sm.
  • Vriesea fidelensis Leme
  • Vriesea flammea L.B.Sm.
  • Vriesea flava And.Costa, H.Luther & Wand.
  • Vriesea fluminensis E.Pereira
  • Vriesea fluviatilis Kessous & A.F.Costa
  • Vriesea fontanae Fraga & Leme
  • Vriesea fontourae B.R.Silva
  • Vriesea fosteriana L.B.Sm.
  • Vriesea fradensis And.Costa
  • Vriesea freicanecana J.A.Siqueira & Leme
  • Vriesea friburgensis Mez
  • Vriesea garlippiana Leme
  • Vriesea gelatinosa R.L.Moura & A.F.Costa
  • Vriesea gigantea Gaudich.
  • Vriesea gladioflammans E.Pereira & Reitz
  • Vriesea gracilior (L.B.Sm.) Leme
  • Vriesea graciliscapa W.Weber
  • Vriesea gradata (Baker) Mez
  • Vriesea grandiflora Leme
  • Vriesea guttata Linden & André
  • Vriesea harmsiana (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea heliconioides (Kunth) Hook. ex Walp.
  • Vriesea heterostachys (Baker) L.B.Sm.
  • Vriesea hieroglyphica (Carrière) É.Morren
  • Vriesea hitchcockiana (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea hodgei L.B.Sm.
  • Vriesea hoehneana L.B.Sm.
  • Vriesea hydrophora Ule
  • Vriesea incurva (Griseb.) Read
  • Vriesea incurvata Gaudich.
  • Vriesea inflata (Wawra) Wawra
  • Vriesea interrogatoria L.B.Sm.
  • Vriesea itatiaiae Wawra
  • Vriesea johnstonii (Mez) L.B.Sm. & Pittendr.
  • Vriesea jonesiana Leme
  • Vriesea jonghei (K.Koch) É.Morren
  • Vriesea joyae E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea kautskyana E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea kentii H.Luther & K.F.Norton
  • Vriesea koideae Rauh
  • Vriesea lancifolia (Baker) L.B.Sm.
  • Vriesea languida L.B.Sm.
  • Vriesea laxa Mez
  • Vriesea leptantha Harms
  • Vriesea lidicensis Reitz
  • Vriesea lilliputiana Leme
  • Vriesea limae L.B.Sm.
  • Vriesea limonensis Rauh
  • Vriesea linharesiae Leme & J.A.Siqueira
  • Vriesea longicaulis (Baker) Mez
  • Vriesea longiscapa Ule
  • Vriesea longisepala A.F.Costa
  • Vriesea longistaminea C.C.Paula & Leme
  • Vriesea lubbersii (Baker) É.Morren ex Mez
  • Vriesea lutheriana J.R.Grant
  • Vriesea macrostachya (Bello) Mez
  • Vriesea maculosa Mez
  • Vriesea maguirei L.B.Sm.
  • Vriesea malzinei É.Morren
  • Vriesea marceloi Versieux & T.Machado
  • Vriesea maxoniana (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea medusa Versieux
  • Vriesea melgueiroi I.Ramírez & Carnevali
  • Vriesea menescalii E.Pereira & Leme
  • Vriesea michaelii W.Weber
  • Vriesea microrachis J.Gomes-da-Silva & A.F.Costa
  • Vriesea minarum L.B.Sm.
  • Vriesea minor (L.B.Sm.) Leme
  • Vriesea minuta Leme
  • Vriesea minutiflora Leme
  • Vriesea mitoura L.B.Sm.
  • Vriesea modesta Mez
  • Vriesea mollis Leme
  • Vriesea monacorum L.B.Sm.
  • Vriesea morreni Wawra
  • Vriesea × morreniana É.Morren
  • Vriesea mourae Kessous, B.Neves & A.F.Costa
  • Vriesea muelleri Mez
  • Vriesea myriantha (Baker) Betancur
  • Vriesea nanuzae Leme
  • Vriesea neoglutinosa Mez
  • Vriesea noblickii Martinelli & Leme
  • Vriesea nubicola Leme
  • Vriesea oligantha (Baker) Mez
  • Vriesea olmosana L.B.Sm.
  • Vriesea oxapampae Rauh
  • Vriesea pabstii McWill. & L.B.Sm.
  • Vriesea paradoxa Mez
  • Vriesea paraibica Wawra
  • Vriesea paratiensis E.Pereira
  • Vriesea pardalina Mez
  • Vriesea parviflora L.B.Sm.
  • Vriesea parvula Rauh
  • Vriesea pastuchoffiana Glaz. ex Mez
  • Vriesea patula (Mez) L.B.Sm.
  • Vriesea pauciflora Mez
  • Vriesea pauperrima E.Pereira
  • Vriesea penduliflora L.B.Sm.
  • Vriesea penduliscapa Rauh
  • Vriesea pereirae L.B.Sm.
  • Vriesea pereziana (André) L.B.Sm.
  • Vriesea petraea (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea philippocoburgi Wawra
  • Vriesea pinottii Reitz
  • Vriesea piscatrix Versieux & Wand.
  • Vriesea platynema Gaudich.
  • Vriesea platzmannii É.Morren
  • Vriesea pleiosticha (Griseb.) Gouda
  • Vriesea poenulata (Baker) É.Morren ex Mez
  • Vriesea portentosa Leme
  • Vriesea procera (Mart. ex Schult. & Schult.f.) Wittm.
  • Vriesea pseudoatra Leme
  • Vriesea pseudoligantha Philcox
  • Vriesea psittacina (Hook.) Lindl.
  • Vriesea pulchra Leme & L.Kollmann
  • Vriesea punctulata E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea racinae L.B.Sm.
  • Vriesea rafaelii Leme
  • Vriesea rastrensis Leme
  • Vriesea rectifolia Rauh
  • Vriesea recurvata Gaudich.
  • Vriesea regnellii Mez
  • Vriesea reitzii Leme & And.Costa
  • Vriesea repandostachys Leme
  • Vriesea × retroflexa É.Morren
  • Vriesea revoluta B.R.Silva
  • Vriesea rhodostachys L.B.Sm.
  • Vriesea roberto-seidelii W.Weber
  • Vriesea robusta (Griseb.) L.B.Sm.
  • Vriesea rodigasiana É.Morren
  • Vriesea roethii W.Weber
  • Vriesea rubens J.Gomes-da-Silva & A.F.Costa
  • Vriesea rubra (Ruiz & Pav.) Beer
  • Vriesea rubrobracteata Rauh
  • Vriesea rubyae E.Pereira
  • Vriesea ruschii L.B.Sm.
  • Vriesea sagasteguii L.B.Sm.
  • Vriesea saltensis Leme & L.Kollmann
  • Vriesea sanctaparecidae Leme
  • Vriesea sanfranciscana Versieux & Wand.
  • Vriesea santaleopoldinensis Leme & L.Kollmann
  • Vriesea saundersii (Carrière) É.Morren
  • Vriesea saxicola L.B.Sm.
  • Vriesea sazimae Leme
  • Vriesea scalaris É.Morren
  • Vriesea sceptrum Mez
  • Vriesea schultesiana L.B.Sm.
  • Vriesea schunkii Leme
  • Vriesea schwackeana Mez
  • Vriesea secundiflora Leme
  • Vriesea segadas-viannae L.B.Sm.
  • Vriesea seideliana W.Weber
  • Vriesea serrana E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea serranegrensis Leme
  • Vriesea silva-petrea E.Pereira & Reitz
  • Vriesea silvana Leme
  • Vriesea simplex (Vell.) Beer
  • Vriesea simulans Leme
  • Vriesea sincorana Mez
  • Vriesea skotakii H.Luther & K.F.Norton
  • Vriesea socialis L.B.Sm.
  • Vriesea sparsiflora L.B.Sm.
  • Vriesea speckmaieri W.Till
  • Vriesea stricta L.B.Sm.
  • Vriesea strobeliae Rauh
  • Vriesea sucrei L.B.Sm. & Read
  • Vriesea sulcata L.B.Sm.
  • Vriesea swartzii (Baker) Mez
  • Vriesea taritubensis E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea tequendamae (André) L.B.Sm.
  • Vriesea teresopolitana Leme
  • Vriesea thyrsoidea Mez
  • Vriesea tijucana E.Pereira
  • Vriesea tillandsioides L.B.Sm.
  • Vriesea triangularis Reitz
  • Vriesea triligulata Mez
  • Vriesea tubipetala Leme & R.L.Moura
  • Vriesea unilateralis (Baker) Mez
  • Vriesea vagans (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea vellozicola Leme & J.A.Siqueira
  • Vriesea vexata Leme
  • Vriesea vexillata L.B.Sm.
  • Vriesea vidalii L.B.Sm. & Handro
  • Vriesea vulpinoidea L.B.Sm.
  • Vriesea wawrana Antoine
  • Vriesea weberi E.Pereira & I.A.Penna
  • Vriesea wuelfinghoffii Rauh & E.Gross
  • Vriesea wurdackii L.B.Sm.
  • Vriesea zamorensis (L.B.Sm.) L.B.Sm.
  • Vriesea zildae R.L.Moura & A.F.Costa
  • Vriesea zonata Leme & J.A.Siqueira

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Poales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-03-26]  (ang.).
  3. ↑ a b c Vriesea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-03-26].
  4. ↑ a b c d e f g h David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 972, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
  5. ↑ a b c d Machado, T. M., Loiseau, O., Paris, M., Weigand, A., Versieux, L. M., Stehmann, J. R., … Salamin, N.. Systematics of Vriesea (Bromeliaceae): phylogenetic relationships based on nuclear gene and partial plastome sequences. „Botanical Journal of the Linnean Society”, 2019. 
  6. ↑ a b c d e f g h i K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 91. ISBN 978-3-642-08378-5.
  7. ↑ a b c d e f g Patrick Mioulane (red.): Rośliny pokojowe. Praktyczna encyklopedia. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2009, s. 412-413. ISBN 978-83-7575-544-2.
  8. ↑ a b Will Giles: Encyclopedia of Exotic Plants for Temperate Climates. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 113. ISBN 978-0-88192-785-6.
  9. ↑ Izabela Kiljańska: Rośliny ozdobne w mieszkaniu i na balkonie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 88. ISBN 83-09-01258-6.
  10. ↑ Andrzej Sarwa: Mała encyklopedia doniczkowych roślin ozdobnych. Tarnów: Wydawnictwo Karat, 1994, s. 124-125. ISBN 83-85601-39-2.
  11. ↑ Moritz Burki, Marianne Fuchs: Leksykon roślin doniczkowych i balkonowych. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 266. ISBN 978-83-247-1838-2.
  12. ↑ Jose Mari Mut: Plant genera named after people (1753 - 1853). Aguadilla: Ediciones Digitales, 2019, s. 628.
  13. ↑ Christopher Brickell (red.): Encyclopedia of plants & flowers. London, New York, Munich, Melbourne, Delhi: Dorling Kindersley, American Horticultural Society, 2012, s. 720. ISBN 978-0-7566-6857-0.
  14. ↑ Genus: Vriesea Lindl.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-03-26].
  15. ↑ Vriesea Lindl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-26].
Identyfikatory zewnętrzne:
  • Flora of North America: 134699
  • GBIF: 2699764
  • identyfikator iNaturalist: 84004
  • IPNI: 328333-2
  • ITIS: 42377
  • NCBI: 49534
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:328332-2
  • identyfikator Tropicos: 40025040
  • USDA PLANTS: VRIES
  • CoL: 8W4MZ