Gospodarka społeczna

Nie mylić z: Socjoekonomika (ang. social economics).

Gospodarka społeczna lub ekonomia społeczna (ang. social economy) – system przedsiębiorstw i organizacji oraz właściwych im uregulowań prawnych, mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, wspieranie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W języku polskim gospodarka społeczna określana jest także jako ekonomia społeczna, co usankcjonowała ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, podając następującą defincję:

„Ilekroć w niniejszej ustawie jest mowa o: 1) ekonomii społecznej – należy przez to rozumieć działalność podmiotów ekonomii społecznej na rzecz społeczności lokalnej w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej, tworzenia miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz świadczenia usług społecznych, realizowaną w formie działalności gospodarczej, działalności pożytku publicznego i innej działalności o charakterze odpłatnym”[1].

Przed wejściem w życie ustawy określenie „ekonomia społeczna” stosowano również niekiedy do subdyscypliny ekonomii określanej jako socjoekonomika (ang. social economics lub socioeconomics)^[2].

Ustawa o ekonomii społecznej do podmiotów ekonomii społecznej zalicza^[3]:

• spółdzielnie socjalne
• warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej
• centra integracji społecznej i kluby integracji społecznej
• spółdzielnie pracy, w tym spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych, oraz spółdzielnie produkcji rolnej
• organizacje pozarządowe
• podmioty, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1, 2 lub 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie^[4], czyli:
  • osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego
  • stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego
  • spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników

Rozwój ekonomii społecznej jest wspierany przez władze publiczne. Wsparcie to obejmuje m.in. pomoc w tworzeniu podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych; udzielanie podmiotom ekonomii społecznej i przedsiębiorstwom społecznym wsparcia w zakresie: zatrudnienia oraz reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, rozwijania potencjału podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych w zakresie realizacji usług społecznych, rozwijania działalności gospodarczej, działalności odpłatnej pożytku publicznego i innej działalności odpłatnej oraz konkurencyjności^[5].

Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego przyznaje w drodze decyzji akredytację i status ośrodka wsparcia ekonomii społecznej społecznej podmiotom realizującym usługi wsparcia podmiotów ekonomii społecznej^[6].

Gospodarka społeczna jest niekiedy określana także jako: nowa gospodarka społeczna (ang. new social economy), gospodarka popularna/powszechna (ang. popular economy), gospodarka ubogich (ang. economy of the poor), gospodarka społeczności lokalnych (ang. economy of local communities), gospodarka obywatelska (ang. civic economy), gospodarka pracy (ang. labour economy), gospodarka współpracy (ang. cooperative economy)^[7].

W literaturze przedmiotu gospodarka społeczna jest niekiedy omawiana łącznie z koncepcją „gospodarki solidarnej” lub „solidarnościowej” (ang. social and solidarity economy). Podejście takie stosują m.in. UNRISD^[8] i Międzynarodowa Organizacja Pracy^[9]. Termin gospodarka solidarna używany jest głównie we Francji, Ameryce Łacińskiej i Quebecu do rozróżnienia między „starymi” i „nowymi” mechanizmami i organizacjami gospodarki społecznej. Podkreśla się w ten sposób fakt, że niektóre starsze podmioty (np. w obszarze bankowości i ubezpieczeń) stały się już częścią głównego nurtu gospodarki kapitalistycznej. Tymczasem nowa gospodarka solidarnościowa dąży do przeciwdziałania czarnemu rynkowi i gospodarce reprezentowanej np. przez organizacje przestępcze, gangi lub mafię. Gospodarka solidarna obejmuje organizacje sprawiedliwego handlu, spółdzielnie pracownicze, związki zawodowe, ruchy open-source i otwartego dostępu, wspólnotową produkcję partnerską, etyczne organizacje zakupowe i lokalne waluty. Gospodarka solidarna obejmuje również inwestycje społeczne i innowacje społeczne^[10].

• Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 113)
• Balon K., Gospodarka społeczna w Niemczech – wybrane aspekty, referat będący załącznikiem do: Raport Otwarcia projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”, FISE, Warszawa 2006
• Defourny J., Develtere P., Ekonomia społeczna: ogólnoświatowy trzeci sektor, [w:] Trzeci sektor dla zaawansowanych. Współczesne teorie trzeciego sektora – wybór tekstów, Stowarzyszenie Klon/Jawor: Warszawa, 2006
• Ekonomia społeczna, Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy, Ministerstwo Polityki Społecznej, Warszawa, Kraków 2004
• Forin A., Misztak-Kowalska M., Rozwój przedsiębiorstw ekonomii społecznej (PES) – metody wsparcia, referat będący załącznikiem do: Raport Otwarcia projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”, FISE, Warszawa 2006
• Golinowska S., Leś E., Nałęcz S., Praca dla grup specjalnego ryzyka na rynku pracy, [w:] W trosce o pracę. Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004, UNDP, Warszawa 2004
• Guene Ch. [w:] A. v. Rienen, Social Banking in Europe. Final Thesis, Faculty of Economics and Business Administration, University of Maastricht, February 2003
• Herbst J., Nałęcz S., Panorama podmiotów gospodarki społecznej i ekonomii społecznej, [w:] M. Grewiński, M. Rymsza (red.), Polityka aktywizacji w Polsce.Usługi reintegracji w sektorze gospodarki społecznej. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa, 2011, s. 109–144
• Izdebski H., Małek M., Formy prawne podejmowania i prowadzenia działalności służącej realizacji celów społecznie użytecznych poza sektorem finansów publicznych, w szczególności w zakresie aktywizacji osób bezrobotnych, w świetle idei ekonomii społecznej i obowiązującego stanu prawnego, opracowanie wykonane na zlecenie Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2005
• Królikowska A., Finansowanie instytucji ekonomii społecznej, „Trzeci Sektor” nr 2 (wiosna), 2005
• Kwaśnicki W., Gospodarka społeczna z perspektywy ekonomii liberalnej, „Trzeci Sektor” nr 2 (wiosna), 2005
• Leadbeater Ch., The Rise of the Social Entrepreneur, Demos, London 1997
• Leś E., Nowa ekonomia społeczna. Wybrane koncepcje, „Trzeci Sektor” nr 2 (wiosna), 2005
• Nałęcz S., Polska gospodarka społeczna w ujęciu tradycyjnym – synteza,, [w:] Nałęcz S (red.), Gospodarka społeczna w Polsce. Wyniki badań 2005-2007, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 2008
• Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski, dokument przygotowany przez Zespół Zadaniowy do Spraw Reintegracji Społecznej, powołany 14 kwietnia 2003 r. przez Prezesa Rady Ministrów
• Pestoff V. A., Social Enterprises & Civil Democracy in Sweden: Enriching Work Environment and Empowering Citizens as Co-Producers, Stockholm University School of Business: Stockholm 1996
• Roelants B., Defining the Social Economy?, [w:] Preparotary Dossier to the First European Social Economy Conferece in the EU Candidate Countries, Praha 2002
• Rymsza M., Stara i nowa ekonomia społeczna. Polska na tle doświadczeń europejskich, „Trzeci Sektor” nr 2 (wiosna), 2005
• Rymsza A., Bariery rozwoju przedsiębiorczości społecznej w Polsce w świetle kultury organizacyjnej III sektora, [w:] Raport Otwarcia projektu
• Sadowski T., Ekonomia społeczna w Polsce – nowe perspektywy w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, 2005 (mimeo)
• Social Enterprise. A Strategy for Success, Department of Trade and Industry, London 2002 (www.dti.gov.uk/socialenterprise/strategy.htm)
• Towalski R., Rozwój sektora gospodarki społecznej w krajach Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski, 2004 (mimeo)
• Woolcock M., Social Capital and Economic Development: Towards a Theoretical Synthesis and Policy Framework, „Theory and Society” Vol.27, 1998

• Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (2012): Gospodarka społeczna w Unii Europejskiej (polski, eng, fr, esp)
• Portal ekonomiaspoleczna.pl