Henryk Schabenbeck

Henryk Schabenbeck

Henryk Schabenbeck Autoportret (1914)
Data i miejsce urodzenia	11 lub 12 maja 1886 Przemyśl
Data śmierci	1939
Zawód, zajęcie	fotograf
Partnerka	Helena Panczakiewicz
Dzieci	Janina, Anna, Stefan
Multimedia w Wikimedia Commons

Henryk Schabenbeck (ur. 1886, zm. 1939) – polski fotograf, fotografik i operator filmowy oraz działacz społeczny i samorządowiec związany z Zakopanem. Właściciel pierwszego zakładu fotograficznego na Podhalu i jeden z najpopularniejszych fotografików podhalańskich okresu międzywojennego. Schabenbek był także aktywistą Sokoła, radnym miejskim i komisarycznym burmistrzem miasta po wybuchu II wojny światowej. Aresztowany przez Niemców, zginął rozstrzelany w listopadzie 1939 w podkrakowskim forcie Krzesławice.

Urodził się 11^[1][2][3] lub 12^[4] maja 1886 w Przemyślu w ówczesnej austro-węgierskiej Galicji^[1] jako syn lwowskiego cukiernika Karola i Karoliny z Grossmanów^[4]. Jego ojciec zmarł gdy Schabenbeck miał 14 lat^[4]. W 1903 zakończył edukację w jednej z lwowskich szkół i podjął pracę w jednym z tamtejszych studiów fotograficznych (źródła podają studio Zofii Trzemeckiej lub zakład fotograficzny Jaworskiego w Złoczowie). W 1906 matka Schabenbecka sprzedała lwowską cukiernię i przeniosła się wraz z synem do Zakopanego^[2], gdzie otworzyła pensjonat^[4], a jej syn – własny zakład fotograficzny „Stefa”^[1][2], nazwany tak na cześć willi Stefa przy Krupówkach, w której zamieszkali oboje^[4]. Był to pierwszy zakład fotograficzny w historii Zakopanego, wkrótce wzbogacił się także o filię w Nowym Targu^[4].

Fotografował zarówno portrety, jak i krajobrazy Podhala. W 1910 jego zdjęcia po raz pierwszy trafiły na międzynarodową wystawę fotograficzną w Rzymie, gdzie zdobyły złoty medal^[4]. Jego karierę przerwał wybuch I wojny światowej^[5]. Powołany do armii austrowęgierskiej, trafił na front, gdzie wkrótce dostał się do rosyjskiej niewoli i trafił do obozu jenieckiego na Syberii^[4]. Udało mu się uciec z obozu i dotrzeć do Barnaułu nad Obem, gdzie otworzył zakład fotograficzny i doskonalił swoje umiejętności fotograficzne^[4].

Do kraju powrócił po wojnie polsko–bolszewickiej i ponownie zajął się fotografią w swoim zakładzie w Zakopanem^[4]. Jego prace zyskały spory rozgłos, a po I wojnie światowej był uznawany za jednego z najlepszych fotografików w Polsce^[1][4][2]. Jego prace trafiały na wystawy w kraju i za granicą, były także reprodukowane w postaci pocztówek, publikowane w gazetach, książkach i przewodnikach po Tatrach i Podhalu^[4].

W tym czasie eksperymentował również z filmem. Jego seria krótkometrażowych dokumentów Kronika zakopiańska z 1924 była wyświetlana w zakopiańskim kinie „Sokół”^[4]. Rok później był również operatorem filmu Sabałowa baśń w reżyserii Wojciecha Leszczyca^[1][4]. W 1930 nakręcił kolejny krajoznawczy film krótkometrażowy o Dolinie Kościeliskiej^[1]. Zrealizował również filmowy dokument na temat Olimpiady w Berlinie^[4].

Przez całe życie angażował się w działalność społeczną. Do Sokoła wstąpił jeszcze w 1902 roku^[4], przed pierwszą wojną był kierownikiem drużyny w Zakopanem, w końcu lat 20. był wiceprezesem, a od 1938 prezesem Zarządu Towarzystwa^[4][6]. W latach 20. i 30. opiekował się również sekcją narciarską lokalnego oddziału tej organizacji^[4][1]. Po I wojnie był aktywnym członkiem Fotoklubu Polskiego^[7], przez pewien czas pełnił również funkcję prezesa podhalańskiego okręgu Polskiego Związku Narciarskiego^[1].

W 1931 zakład Schabenbecka przeniesiony został do nowej siedziby, okazałej kamienicy wybudowanej w miejscu rozebranej willi Stefa^[4]. On sam wkrótce potem zaangażował się w prace samorządu miejskiego: w 1934 został radnym Zakopanego^[1], przez pewien czas pełnił funkcje ławnika i zastępcy burmistrza^[4]. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej dołączył też do lokalnego oddziału dywersji pozafrontowej^[4].

Gdy 2 września 1939, w czasie wojny obronnej 1939 roku, burmistrz Zakopanego Eugeniusz Zaczyński opuścił miasto, Komitet Obywatelski wybrał Schabenbecka na jego następcę^[1]. Pozostał na stanowisku także po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej, jednak już 9–10 września 1939^[4] (niektóre źródła twierdzą, że 12 września^[3][8] lub w listopadzie^[1]) został aresztowany przez Gestapo, wywieziony do Krzesławic koło Krakowa^[3] i rozstrzelany w masowej egzekucji na terenie tamtejszego fortu^[4][1][8]. Po wojnie jego szczątki zostały odnalezione^[9], ekshumowane i przewiezione na Nowy Cmentarz w Zakopanem^[1][10].

Posiadał troje dzieci z małżeństwa z Heleną z Panczakiewiczów, z których wszystkie zostały fotografikami^[4]. Córki Janina (urodzona w 1911)^[11] i Anna (1913) wyemigrowały po wojnie do Kanady^[11][4]. Syn Stefan próbował prowadzić zakład fotograficzny ojca po jego aresztowaniu, jednak on sam także został przez Niemców aresztowany i zesłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz, a następnie do obozu koncentracyjnego Oranienburg, gdzie zginął w alianckim nalocie bombowym 15 marca 1945 roku^[1][4]. Przejęty przez Niemców zakład fotograficzny po wojnie znacjonalizowano i działał dalej w tym samym miejscu pod szyldem „Foto-Jedność”^[4].

• KarolK. Bystrowski KarolK., Historia TG Sokół w Zakopanem, [w:] Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce [online], 2008 [dostęp 2015-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-20] .
• MichałM. Kurc MichałM., Janina Schabenbeck-Mokrzycka: Zapomniana fotografka, „Tygodnik Siedlecki”, Krzysztof Harasimiuk, Siedlce: WSP Stopka, 17 marca 2009, ISSN 0239-684X [dostęp 2015-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-24] .
• AndrzejA. Matuszyk AndrzejA., SCHABENBECK Henryk (1886-1939), [w:] HenrykH. Markiewicz (red.), Polski Słownik Biograficzny, T. 35 z. 3 [og. zb.] 146, Sawicki Jerzy – Schilling Jan, Warszawa-Kraków: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, 1994, s. 386, ISBN 978-83-86301-02-7, PB 1994/11582  (pol.).
• MałgorzataM. Mrowiec MałgorzataM., W forcie 49 „Krzesławice” konserwatorzy odsłaniają historię, [w:] Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa [online], skozk.pl, 29 października 2013 [dostęp 2015-07-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-20] .
• Henryk Schabenbeck, [w:] ZofiaZ. Radwańska-Paryska ZofiaZ., Witold HenrykW.H. Paryski Witold HenrykW.H., Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 1063, ISBN 978-83-7104-008-5, PB 1997/1398  (pol.).
• MaciejM. Pinkwart MaciejM., LidiaL. Długołęcka-Pinkwart LidiaL., Zakopane: przewodnik historyczny, Białystok: Wydawnictwo Pascal, 2005, ISBN 978-83-7304-658-0 .
• BogdanB. Tuszyński BogdanB., Księga sportowców polskich ofiar II Wojny Światowej 1939-1945, ARS Print Production, 1999, ISBN 978-83-87224-12-7 .
• BogdanB. Tuszyński BogdanB., Za cenę życia: sport Polski Walczącej 1939-1945, Studio Emka, 2006, ISBN 978-83-88607-67-7 .
• TadeuszT. Wroński TadeuszT., Fort Krzesławicki, miejsce masowych egzekucji Polaków w Krakowie w latach 1939–1941, Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1981, ISBN 978-83-217-2312-9 .
• Sowiniec, Pomniki i tablice w Krakowie \ Miejsca straceń, [w:] Sowiniec: Polska Podziemna, Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2015 [dostęp 2015-07-25] .???
• ZPAF (autor korporacyjny), Historia powstania Związku Polskich Artystów Fotografików, [w:] Związek Polskich Artystów Fotografików [online], zpaf.pl, 2015 [dostęp 2015-07-25] .

• Schabenbeck Henryk (1886 – 1939). foto-info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-20)].
• Wystawa Fotoklubu Polskiego w Starej Galerii ZPAF
• Biogram na iPBS
• Maciej Pinkwart: Przedwojenne Tatry, Zakopane i Podhale. Najpiękniejsze fotografie, Wyd. RM, Warszawa 2011, s. 103
• Fotografie i pocztówki Henryka Schabenbecka w bibliotece Polona