Hiszpańska konstytucja z 1869 roku

Hiszpańska konstytucja z 1869 roku – konstytucja o demokratycznym charakterze uchwalona w czerwcu 1869 roku przez rząd tymczasowy(inne języki), na którego czele stanął Francisco Domínguez Serrano. Rząd ten powstał po zwycięstwie rewolucji wrześniowej 1868(inne języki) roku i po opuszczeniu kraju przez królową Izabelę II^[1]. Konstytucja wprowadzała w Hiszpanii ustrój monarchii konstytucyjnej oraz gwarantowała, m.in. powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn oraz wolność wyznania^[2]. Obowiązywała ona podczas panowania Amadeusza Sabaudzkiego, po którego abdykacji w 1873 roku proklamowano republikę^[3]. Została obalona ostatecznie wskutek zamachu stanu w 1874 roku. Zamach ten przyspieszył okres restauracji Burbonów na tron Hiszpanii^[2], podczas którego została uchwalona nowa konstytucja w 1876 roku^[4].

Rewolucja wrześniowa i wybory do Kortezów Ustawodawczych (styczeń 1869)

W latach 1856–1868 na czele rządu stali na zmianę Ramón María Narváez(inne języki), należący do „umiarkowanych(inne języki)” (moderados), o konserwatywnym nastawieniu, i Leopoldo O’Donnel(inne języki), który należał do progresistów (progresistas)(inne języki) i stworzył koalicję polityczną o nazwie Unia Liberalna (Unión Liberal(inne języki)). Jednak Narváez(inne języki) zmarł w 1867 a O’Donnel(inne języki) w 1868 roku^[3].

17 września 1868 roku wybuchły przewroty wojskowe przeciwko rządowi i izabelińskiej monarchii^[5]. Rewolucję wrześniową(inne języki) nazwano „chwalebną” – La Gloriosa. Doprowadziła ona do obalenia królowej Izabeli II, a wraz z nią panowania Burbonów. Królowa Izabela opuściła Hiszpanię i udała się wraz z małoletnim synem Alfonsem na emigrację do Francji. Rewolucja zapoczątkowała burzliwy okres „rewolucyjnego sześciolecia” (1868–1874)(inne języki)^[2].

W pierwszym okresie po rewolucji wrześniowej(inne języki) władza spoczywała w ręku koalicji złożonej z progresistas(inne języki), unionistów (członków Unii Liberalnej(inne języki)) i demócratas monárquicos, czyli demokratów, którzy optowali za monarchią (tzw. cimbrios(inne języki)). Ich celem było stworzenie silnego, praworządnego, umiarkowanego społecznie, ale w zdecydowany sposób laickiego państwa^[1]. Zakładano, że porządek społeczny oraz prestiż międzynarodowy Hiszpanii mogą być zagwarantowane jedynie dzięki monarchicznej formie rządów. 8 października 1868 roku powstał rząd tymczasowy(inne języki), na czele którego stanął generał Francisco Domínguez Serrano, sympatyk progresistas, wraz z generałem Juanem Priem^[1].

15 stycznia 1869 roku odbyły się wybory do Kortezów Ustawodawczych, które uważane są za pierwsze prawdziwe powszechne wybory w historii Hiszpanii. Przeprowadzono je według bardzo demokratycznej ordynacji, przyznającej prawo głosu każdemu Hiszpanowi powyżej 25 roku życia (prawo głosu posiadali jedynie przedstawiciele płci męskiej)^[1].

Większość w parlamencie uzyskały ugrupowania rządzące: 236 deputowanych na 381 miejsc. Znaczną reprezentację uzyskała jednak też opozycja: republikanie zdobyli 85 miejsc a karliści 20. Karliści uzyskali silne poparcie w prowincjach baskijskich i Nawarze, natomiast Republikanie ogromną liczbę głosów uzyskali w ośrodkach miejskich położonych w pasie śródziemnomorskim. Strefy poparcia – zarówno republikanów, jak i karlistów – stanowiły jednocześnie najbardziej zapalne strefy, gdzie będzie występowało najsilniejsze zagrożenie dla stabilizacji nowych porządków politycznych^[1].

Wielkimi zwycięzcami wyborów zostały dwie partie: Partido Progresista(inne języki), która otrzymała 81 mandatów i Unia Liberalna(inne języki) z 69 deputowanymi. Jednak członkom tych klubów, jak i monarchistom, daleko było do całkowitej jedności^[6]. Wewnętrzne podziały i niezdolność do kompromisu wewnątrz kolacji, były głównymi powodami, które doprowadziły do klęski porządku, który wyłonił się z rewolucji 1868 roku(inne języki)^[5].

Konflikty wokół konstytucji: forma rządów oraz swoboda wyznań

Parlament bardzo szybko przystąpił do pracy nad konstytucją. Kortezy Ustawodawcze zaczęły obrady 11 lutego 1869 roku^[6]. W skład komisji, powołanej do opracowania projektu konstytucji wchodzili m.in.: progresistas Salustiano de Olózaga(inne języki) i Montero Río(inne języki); los unionistas Anitonio de los Ríos Rosas(inne języki) i Manuel Silvela(inne języki) oraz demokraci Cristiano Martos(inne języki) i Manuel Becerra(inne języki). Z komisji zostali wykluczeni republikanie. Projekt konstytucji został przedstawiony już 30 marca 1869 roku^[6].

Zagorzałe debaty toczyły się przede wszystkim wokół dwóch spraw: formy rządu oraz swobody wyznań^[6].

Zwyciężyła opcja monarchistyczna; artykuł 33 projektu konstytucji otrzymał następujące brzmienie: „Formą rządów państwa hiszpańskiego jest monarchia”. Mowa jest tutaj o monarchii demokratycznej, biorąc pod uwagę fakt, iż artykuł 32 mówił jasno: „Podmiotem władzy najwyższej jest Naród, który sam ustanawia swe zasady”^[6].

Artykuł 33 został przyjęty 214 głosami „za” wobec 55 głosów „przeciw”. Republikanie, ze względu na absencję swoich członków, nie zebrali nawet kompletu głosów swojego klubu^[6].

Jednak cały czas narastało napięcie pomiędzy rządem a republikanami, którzy nie potrafili zaakceptować monarchistycznego charakteru konstytucji i domagali się proklamowanie republiki. Większość z nich przeciwna była także centralistycznemu państwu, optując ze jego przekształceniem w kierunku zdecentralizowanej federacji regionów^[7]. We wrześniu i październiku 1869 roku wybuchło powstanie republikańskie, które objęło Barcelonę, Saragossę, Walencję oraz wiele miejscowości w Andaluzji, które zostało stłumione przy pomocy wojska. Rząd zawiesił swobody konstytucyjne, a Kortezy wprowadziły stan wojenny. Podobne wystąpienia i następujące po nich represje, powtarzały się wielokrotnie w całym okresie między obaleniem Izabeli II i burbońską restauracją^[7].

Konspirowali również karliści, którzy z silnym poparciem neokatolików prowadzili działalność konspiracyjną przeciwko rządowi i nawet wybrali swojego pretendenta do tronu – młodego Karola VII^[8].

Jedną z pierwszych decyzji nowego rządu w 1868 roku było ogłoszenie wolności kultu, która znosiła wszelkie dotychczasowe restrykcje wobec niekatolickich wyznań. Ta, wraz z innymi decyzjami, ograniczającymi przywileje Kościoła, spowodowały od samego początku niechęć tej instytucji wobec nowych rządów^[1].

W debacie konstytucyjnej nad artykułem 21 dotyczącym wyznań, wspólnym frontem wystąpili progresiści, republikanie i demokraci. Artykuł ustanawiał wolność kultu prywatnego i publicznego, jednak zakładał, iż państwo przyznawać będzie dotację dla Kościoła. Zaledwie 40 deputowanych zagłosowało „przeciw”. Mimo wszystko, przez powstrzymanie się od głosu republikanów po tym, jak upadł ich wniosek w sprawie rozdziału Kościoła od państwa, wynik głosowania do końca był niepewny^[8]. W tym czasie hierarchia kościelna powoływała katolickie towarzystwa odrzucające wszelkie formy swobody wyznaniowej^[8].

„Monarchia demokratyczna”

Kortezy powołały regencję, którą objął generał Serrano. Na czele nowego gabinetu, powołanego po ustąpieniu rządu tymczasowego, stanęła główna postać rządzącego obozu – generał Juan Prim (objął jednocześnie kluczową tekę ministra wojny)^[1].

Przetrwanie nowego rządu zależało przede wszystkim od znalezienia odpowiedniego monarchy – ostatecznie Prim przeforsował kandydaturę Amadeusza z domu Sabaudzkiego, syna króla Włoch Wiktora Emanulea II, który przybył do Hiszpanii 30 grudnia 1870 roku^[7].

Konstytucja została uchwalona przez Kortezy 1 czerwca 1869 roku, a ogłoszona 6 czerwca 1869. Gwarantowała ona powszechne swobody obywatelskie (druku, zgromadzeń, stowarzyszeń), wolność wyznania, wprowadzała trójpodział władz, dwuizbowy parlament złożony z Kongresu i Senatu (obie izby miały być wybierane w wyborach powszechnych, izba niższa – bezpośrednich, wyższa pośrednich). Formą rządów była monarchia konstytucyjna, jednak centrum władzy miało znajdować się w parlamencie^[1].

Kortezy otrzymały wolną rękę w sprawie terminów swoich posiedzeń; zobowiązane były jednak zebrać się każdego 1 lutego i działać minimum cztery miesiące każdego roku^[6]. Monarcha posiadał takie same uprawnienia jak każdy monarcha konstytucyjny, choć przysługiwało mu również prawo do „swobodnego powoływania i odwoływania ministrów”. Postanowienie to, podczas panowania Amadeusza Sabaudzkiego, zademonstrowało trudność realistycznego połączenia monarchii konstytucyjnej z demokracją^[9].

Znaczenie

Demokratyczny charakter Konstytucji 1869 roku, jednej z najbardziej postępowych w Europie, wynika z zawartej w pierwszym rozdziale deklaracji praw człowieka, po raz pierwszy tak obszernej; pojawił się tam między innymi nieobecny dotąd w hiszpańskich konstytucjach zapis o prawie do zrzeszania się i zebrań^[6]. Gwarantowała ona powszechne prawo wyborcze, szerokie swobody obywatelskie, wolność wyznania^[2]. Była to najbardziej demokratyczna ze wszystkich konstytucji, jakie Hiszpania otrzymała w XIX wieku^[9]. Jednakże potwierdziła ona, że jeśli struktury władzy nie są poddane gruntownym reformom, wszelkie zapisy konstytucyjne dotyczące funkcjonowania państwa stają się bezowocne i złudne^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Baczyńska Beata, Historia literatury hiszpańskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2014.
• Miłkowski Tadeusz, Machcewicz Paweł, Historia Hiszpanii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2009.
• Tunón de Lara Manuel, Baruque Valdeón Julio, Dominguez Ortiz Antonio, Historia Hiszpanii, tł. Szymon Jędrusiak, Universitas, Kraków 2012.
• Vilar Pierre, Historia Hiszpanii, przeł. Irena Stemplowska, Ryszard Stemplowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.

Linki zewnętrzne

• Tekst Konstytucji (w języku hiszpańskim)