Inwazja jaszczurów

Ten artykuł od 2024-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Inwazja jaszczurów

Válka s mloky

Autor	Karel Čapek
Typ utworu	satyra
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Czechosłowacja
Język	czeski
Data wydania	1935
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1949[1]
Wydawca	Wydawnictwo Zachodnie i Morskie[1]
Przekład	Jadwiga Bułakowska[1]

Inwazja jaszczurów (cz. Válka s mloky) – satyryczna powieść fantastycznonaukowa Karela Čapka, napisana w 1935 r., a wydana w odcinkach w dzienniku „Lidové noviny” w latach 1935–1936. Autor alegorycznie przestrzegał w niej przed niebezpieczeństwem faszyzmu, przedstawianym jako zagrożenie europejskiej demokracji, a także kpił z kolonializmu, kapitalizmu, komunizmu i mocarstwowej polityki Wielkiej Brytanii, Francji i Trzeciej Rzeszy. Inwazja jaszczurów, która antycypowała II wojnę światową, bywa też zaliczana do antyutopii.

Krytyka określiła ją jako powieść utopijną. Bronię się przeciwko temu słowu. To nie utopia – to dzień dzisiejszy. (...) Nic na to nie poradzę, ale literatura, która nie troszczy się o rzeczywistość ani o to, co się naprawdę dzieje ze światem, która nie chce reagować na to z siłą, jaka dana jest słowu i myśli, taka literatura – to nie moja specjalność. (Wypowiedź radiowa pisarza z 29 marca 1936 roku, opublikowana przez Miroslava Halíka w czasopiśmie „Host do domu”, nr 9, 1954 r.)^[2].

Tytuł Andrias Scheuchzeri pochodzi od autentycznej skamieniałości ogoniastego płaza, niegdyś uważanej za skamieniałe szczątki człowieka.

Ta część opowiada o pochodzącym z Czech kapitanie van Toch (Vantoch), który w czasie swoich podróży natyka się w okolicach Sumatry na małą wysepkę, zamieszkaną przez inteligentne płazy. Jako że zwierzęta dostarczyły mu pereł, decyduje się powiadomić o swoim odkryciu jakiegoś bogatego przemysłowca, który zainwestuje w jego pomysł. Dowiaduje się, że jego kolega z dzieciństwa, Gustaw H. Bondy, został bogatym człowiekiem, kapitanem przemysłu. Udaje się do niego i, wpuszczony przez woźnego Povondrę, opowiada o swoim odkryciu. Bondy decyduje się pomóc kapitanowi, tworząc Eksportową Spółkę Pacyfiku. Vantoch rozwozi płazy po wyspach Pacyfiku, gdzie pomagają głównie szukać pereł.

Wieść o odkryciu płazów dociera do świata nauki; specjaliści stwierdzają podobieństwo owych istot do Andriasa Scheuchzeri – skamieniałości odkrytej w Niemczech. Jeden egzemplarz trafia do zoo, gdzie dozorca uczy go mówić. Płazy dostrzega przemysł rozrywkowy, są pokazywane w cyrkach.

Gospodarka odkrywa Płazy jako idealną siłę roboczą; G.H.Bondy przekształca Eksportową Spółkę Pacyfiku w Salamander-Syndicate, którego zadaniem jest m.in. znajdowanie pracy dla płazów (mogących pracować przy budowie tam, mostów, falochronów itp.).

Autor przypomina czytelnikom postać woźnego Povondry; jego pasją stało się zbieranie wycinków z gazet, poświęconych Płazom. Dzięki nim powstała księga druga.

Płazy stają się, za sprawą Salamander-Syndicate, przedmiotem handlu międzynarodowego, jak kiedyś niewolnicy; wprowadza się ich podział w zależności od inteligencji, siły i innych czynników. Stworzenia używane są głównie do budowy nowych lądów (m.in. dzięki nim wyspy Karoliny i Wyspy Marshalla połączono w Nowy Nippon).

Im bardziej Płazy stają się znane, tym częstsze stają się próby ich uczłowieczenia: zakłada się dla nich szkoły, obiekty sportowe, stwarza się dla nich specjalny język, religię (papież poświęca Płazom encyklikę Mirabilia Dei opera); myśli się także o ich wykorzystaniu jako siły militarnej.

Gazety zaczynają coraz częściej podawać informacje o starciach ludzi z Płazami (masakra na Wyspach Kokosowych, w Normandii i innych miejscach). Jednocześnie Niemcy zaczynają żądać większej przestrzeni życiowej dla swoich „Płazów szlachetnych” (Andrias Scheuchzeri var nobilis erecta Thüring, występujący rzekomo tylko na Bałtyku); kraje Europy uznają to za pierwsze kroki ku wojnie.

Wydarzenia te wywołują odzew wśród filozofów: Wolf Meynert w swoim Untergang der Menschheit (Upadku ludzkości) głosi, że Płazy przejmą władzę nad światem dzięki swojej homogeniczności. Angielski anonimowy pamflet X ostrzega wieszczy wojnę Płazów z ludźmi i nawoływa do zerwania z nimi wszystkich stosunków.

Wkrótce dzieje się to, co przepowiedzieli filozofowie: wybucha wojna. Płazy walczą, wysadzając w powietrze rozmaite terytoria i wywołując trzęsienia ziemi. Zanim wiąże się te kataklizmy z Płazami, na falach eteru można usłyszeć żądania Salamender-Chiefa (przywódcy Płazów): ostrzegającego o konieczności wysadzania w powietrze lądów w celu rozszerzenia przestrzeni życiowej jego pobratymców. Przestrzega on ludzi przed podejmowaniem kroków wojennych.

Pierwszym poważnym krokiem jest całkowita blokada gospodarcza Wielkiej Brytanii, skazanej odtąd na dostawy drogą powietrzną. W celu znalezienia kompromisu organizuje się konferencję w Vaduzie. Płazy zobowiązują się jedynie do zapłaty za zniszczone lądy.

Książkę kończy rozmowa autora z samym sobą; zastanawia się, jak unieszkodliwić Płazy i zapewnić ludziom zwycięstwo. Ostatecznie sugeruje on wojnę pomiędzy Płazami.

Inwazja jaszczurów sama stała się również obiektem wielu nawiązań, np. Robert Zubrin przyznał, że zainspirowała jego powieść The Holy Land^{[potrzebny przypis]}.

Nawiązania do Čapka pojawiły się także w prozie Stanisława Lema, który chętnie posługiwał się „czapkowską” satyrą, m.in. w Kongresie futurologicznym^{[potrzebny przypis]}. Podobnie jak Czech, Lem wykorzystywał literacko formy nieliterackie, jak np. meldunek, sprawozdanie, depeszę prasową, recenzję itd., jak w drugiej części Inwazji.

Inspirowana powieścią Čapka jest także piosenka Kazika Inwazja waranów, w której powtarza on czapkowskie ostrzeżenie przed samozagładą, a także wspomina o potopie, którym kończy się powieść^{[potrzebny przypis]}.

• Tekst Inwazja Jaszczurów w Wolnych Lekturach