Kościół św. Jerzego w Cieszynie
nr rej.: - A-236/77 z dnia 14.12.1977[1] (woj. bielskie) - A/908/2021 z dnia 18.11.2021 (woj. śląskie)[2] | |||||||||||
kościół parafialny | |||||||||||
Państwo | Polska | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||
Miejscowość | Cieszyn | ||||||||||
Wyznanie | |||||||||||
Kościół | |||||||||||
Parafia | |||||||||||
Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Cieszyna | |||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego | |||||||||||
49°45′09,67″N 18°37′43,05″E/49,752686 18,628625 | |||||||||||
|
Kościół św. Jerzego – świątynia pochodząca z przełomu XIV/XV w., znajdująca się w Cieszynie przy ulicy Liburnia 1. Pierwotnie była to kaplica przy przytułku, później kościół szpitalny.
Historia
Zakłada się, że świątynia powstała w latach 1327-1404, kiedy to w Cieszynie panował książę Kazimierz I cieszyński. W jego godle był umieszczony złoty orzeł bez korony na niebieskim tle, podobny do tego, który jest widoczny w prezbiterium kościoła, a więc jeden z książąt każe tę świątynię wystawić. Kościół powstał poza średniowiecznymi murami miasta, na tzw. Frysztackim Przedmieściu, a w jego pobliżu powstał cmentarz datowany na rok 1472 i pierwszy cieszyński szpital dla chorych i ubogich[3].
Kolejna wzmianka związana z Kościołem św. Jerzego dotyczy roku 1442, wtedy to kościół zaczął funkcjonować jako kościół filialny kościoła św. Marii Magdaleny. W tym czasie kościół był poświęcony Krzyżowi Jezusa Chrystusa[3]. W roku 1653 kościół szpitalny został na nowo konsekrowany, a w 1751 roku ufundowano dzwon do kościoła, który wraz z kolejnymi z lat 1826 i 1886 został przetopiony na cele wojenne.
W latach 1804–1805 do świątyni dobudowano nową wieżę po stronie zachodniej, a w latach 1840-1855 kościół przeszedł gruntowny remont. W roku 1882 strawił przykościelny przytułek i od tego czasu kościół, który był do tego czasu kościołem szpitalnym, stracił swą funkcję[3]. W czasie zaborów msze święte były odprawiane jedynie okazjonalnie; w odpust św. Jerzego, w święto Matki Bożej Bolesnej oraz w Dni Krzyżowe i Dzień Zaduszny[3]. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku w Cieszynie i na Śląsku Cieszyńskim zaczął dominować język czeski (co wiązało się m.in. z odprawianiem nabożeństw w tym języku). Jezuici czescy rozszerzyli kult św. Jana Nepomucena, co jest powiązane z ustawieniem figury świętego po prawej stronie od wejścia do kościoła[3].
Po I wojnie światowej kościołem opiekowali się niemieccy katolicy i w tym czasie odbywały się msze niedzielne święte w języku niemieckim[3]. Na początku XX wieku został ufundowany kolejny dzwon kościelny, który został konsekrowany jesienią 1922[3].
W trakcie okupacji niemieckiej msze święte odbywają się jedynie z okazji odpustu na św. Jerzego i w święto Matki Bożej Bolesnej. W maju 1945 cofające się wojska niemieckie wysadziły pobliski most na Bobrówce. W wyniku eksplozji w kościele został zniszczone wszystkie witraże, zerwana część dachu i wystąpiło pęknięcie sklepienia. Remont kościoła nastąpił w latach 1950-1953 i był dozorowany przez proboszcza cieszyńskiego ks. Lichotę. W 1961 roku, w obawie przed wpływami Kościoła Narodowego rozpoczęto regularne niedzielne nabożeństwa[3]. Latem 1973 w kościele odbył się remont kapitalny, gdyż już w roku kolejnym kościół obchodził jubileusz 550-lecia istnienia. Z tej okazji, w dniu 1 września 1974 roku odbył się uroczysta msza święta koncelebrowana przez ks. biskupa Józefa Kurpasa na mszy św. koncelebrowanej[3]. W latach 2013–2014 konserwatorki Elżbieta Lach i Katarzyna Mrowiec przeprowadziły prace i badania, w wyniku których odkryto pod tynkami stare polichromie, przede wszystkim gotyckie przedstawienie w technice wapiennej Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy na górze Ararat z Żywym Krzyżem (ściana północna nawy). Oprócz tego odkryto na południowej części ściany tęczowej wyobrażenie świętej w aureoli na cynobrowym tle z wicia roślinną, a w południowej części łuku tęczowego monochromatyczny ornament roślinny (szaro-niebieski) datowany na około początek XV wieku oraz przełom XVI i XVII wieku[4].
Cmentarz
Do 1901 roku za kościołem znajdował się cmentarz, po którym obecnie pozostała jedynie część nagrobków. Pochowani na nim byli m.in. Karol Miarka i Paweł Stalmach[3].
Architektura
Świątynia nosi cechy stylu gotyckiego. Jest murowana z cegły, jednonawowa, z jednoprzęsłowym zamkniętym trójbocznie prezbiterium przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W prezbiterium znajduje się też XVII-wieczne epitafium Anny Heinel – żony cieszyńskiego miedziorytnik oraz jego rodziny – fundacji Galena Heinela z inicjałami G.H.A.H. oraz nieznanymi herbami[3].
Do bryły kościoła, od strony zachodniej przylega czworoboczna wieża zbudowana w 1806 roku. Boczne drzwi prowadzące do zakrystii są zamknięte łukiem ostrym. W wejściu do zakrystii i wejściu do nawy (od południa) zachowały się gotyckie portale ostrołukowe oraz fragmenty gotyckiej polichromii z XV wieku na strychu ponad sklepieniem. W kluczu sklepienia znajduje się tarcza z godłem piastowskim. Nawa jest na rzucie zbliżonym do kwadratu, a rozglifione okna są ostrołukowe[3].
- Widok z ul. Zamkowej
- Widok z parku
- Wieża kościelna, figura św. Jana Nepomucena
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 .
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]
- ↑ a b c d e f g h i j k l JanuszJ. Spyra JanuszJ., Via Sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski w Cieszynie, 2008, s. 35-39, ISBN 978-83-89835-35-2 .
- ↑ Marta Dąbrowska, Odsłonięcie gotyckiej polichromii z XV wieku z przedstawieniem "Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy z Żywym Krzyżem" w kościele pw. św. Jerzego w Cieszynie, w: Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego, nr 9/2017, s. 27-29, ISBN 978-83-945841-1-5
Bibliografia
- Teresa Małkowska-Holcerowa i Jan Samek (red.): Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Cieszyn i powiat cieszyński. T. IV, z. 3: Województwo katowickie. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974.
Zobacz też
- Teresa Małkowska-Holcerowa i Jan Samek (red.): Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Cieszyn i powiat cieszyński. T. IV, z. 3: Województwo katowickie. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974.
Linki zewnętrzne
- Historia kościoła na stronach parafii. jerzy-cieszyn.bielsko.opoka.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-22)].
- Transmisja z Parafii Św.Jerzego w Cieszynie