Kościół Opatrzności Bożej w Siderce

Kościół Opatrzności Bożej
A-558 z dnia 4.11.1966
Ilustracja
Kościół Opatrzności Bożej w Siderce
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Siderka

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

Kościół łaciński

Parafia

Opatrzności Bożej w Siderce

Wezwanie

Opatrzności Bożej

Historia
Data rozpoczęcia budowy

1819

Data zakończenia budowy

1825

Data poświęcenia

1825, 1880 (powtórna), 1920 (rekoncyliacja)

Poprzednie wyznanie

prawosławie

Fundator

Ignacy Zawistowski

Położenie na mapie gminy Sidra
Mapa konturowa gminy Sidra, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Opatrzności Bożej”
Ziemia53°35′01,72″N 23°27′20,61″E/53,583811 23,455725
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół pw. Opatrzności Bożej w Siderce – rzymskokatolicki kościół w Siderce, wzniesiony w 1825 jako cerkiew unicka. Od synodu połockiego znoszącego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim[a] do 1920 cerkiew prawosławna, następnie zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego i rekoncyliowany[1].

Historia

Pierwsze cerkwie w Sidrze i Siderce

Prawosławna parafia przy dworze w Sidrze powstała ok. 1540 na potrzeby sprowadzanych na ten teren osadników rusińskich. Po 1596 placówka ta przyjęła unię. Pierwsze informacje o odrębnej cerkwi w samej Siderce pochodzą z 1706, gdy wymieniona jest unicka drewniana cerkiew św. Michała Archanioła. Wzmiankuje ją również spis świątyń katolickich z 1744[2]. Do 1797 parafia w Siderce pozostawała w strukturach unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Następnie, do 1807, należała do dekanatu nowodworskiego unickiej diecezji supraskiej[3], a po jej likwidacji znalazła się w unickiej diecezji wileńskiej, w dekanacie drohiczyńskim[4]. Na początku XIX w. nosiła wezwanie Przemienienia Pańskiego[5].

Cerkiew unicka

Murowaną unicką świątynię w Siderce wzniósł w latach 1819–1825 Ignacy Zawistowski, który był właścicielem wsi od końca poprzedniego stulecia. Równocześnie z budynkiem sakralnym zbudowany został otaczający go mur oraz dzwonnica. Całość wyświęcono 18 maja 1825[2].

Wyposażenie świątyni było silnie zlatynizowane, co odpowiadało tendencjom w rozwoju Kościoła unickiego po synodzie zamojskim, zbliżającym go do obrządku łacińskiego. Do zmiany tego stanu rzeczy przystąpił w latach 30. XIX w. konsystorz unickiej diecezji litewskiej i wileńskiej pod kierunkiem biskupa Józefa Siemaszki, przygotowując tym samym konwersję całej administratury na prawosławie[6]. W 1834 cerkiew uznano za jedną z szesnastu najzamożniejszych świątyń unickich w obwodzie białostockim[7].

W cerkwi w Siderce nie było ikonostasu, został on zainstalowany w 1836, w tym też roku umieszczono w niej ołtarz główny (cs. priestoł) oraz stół ofiarny (cs. żertwiennik)[8]. Ikony do ikonostasu powstały dopiero w roku następnym[9]. W świątyni znajdowały się natomiast ołtarze boczne, które usunięto w czerwcu 1837. Proboszcz ks. Jan Sawicz był przeciwny ich usunięciu i nie reagował na wezwania dziekana, by to uczynić. Ołtarze zostały wyniesione z cerkwi dopiero po interwencji władz świeckich – naczelnika powiatu sokólskiego[10]. W 1836 cerkiew nie posiadała żadnych naczyń liturgicznych typowych dla obrządku bizantyjskiego, w tym darochranitielnicy, co tłumaczono ubóstwem placówki duszpasterskiej[11]. Podstawowe naczynia zostały zakupione dopiero na przełomie lat 1836 i 1837, wcześniej miejscowy duchowny nie zadbał o ich pozyskanie mimo wyraźnych poleceń konsystorza[12]. W tym samym czasie z polecenia konsystorza do cerkwi zakupiono księgi liturgiczne przeznaczone do rytu synodalnego, jednak proboszcz parafii nie odebrał ich z klasztoru w Żyrowicach. Według dziekana ks. Lwa Markiewicza był to wynik jego lenistwa, a duchowny zaniedbywał również zwykłe obowiązki duszpasterskie[13]. Na wyposażeniu cerkwi był również typowo łaciński obraz Chrystusa Zbawiciela Świata[14].

W 1838 do parafii siderkowskiej należało 1075 osób, niemal wyłącznie chłopów[15]. W tym samym roku proboszcz ks. Jan Sawicz zadeklarował gotowość do zmiany wyznania na prawosławne[16].

Cerkiew prawosławna

Cerkiew w Siderce przeszła na własność Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy postanowień synodu połockiego z 1839[2]. Według źródła katolickiego decyzja ta została negatywnie przyjęta przez miejscowych wiernych, którzy jeszcze do 1850 protestowali przeciwko narzuconej konwersji[17]. W 1846 do świątyni uczęszczało 1031 osób, natomiast w 1875 było ich 1520[2]. W 1876 właściciel wsi, Arseniusz Winogradow, opłacił remont dachu i ogrodzenia świątyni, przekazując na ten cel 700 rubli. Ponadto od ofiarodawcy z Moskwy parafia otrzymała nowy stół ołtarzowy i stół ofiarny. W 1880 świątynia została ponownie konsekrowana[2].

Na początku XX wieku do cerkwi uczęszczało 2117 parafian, natomiast w 1913 proboszcz parafii szacował liczbę wiernych na 1823 osoby. W opisie świątyni z tego samego okresu wskazano, że na jej wyposażeniu znajdowała się ikona Matki Bożej, uważana za cudotwórczą. Jej wiek szacowano na 400 lat[2]. W 1911 postanowiono wyremontować cerkiew siderską i zbudować nową dzwonnicę, rozpoczęto także zbiórkę funduszy na ten cel, a Stefan Tieterczyk z Synkowiec przekazał dla świątyni dzwon. Prac nie ukończono do wybuchu I wojny światowej, a w 1915 miejscowa ludność prawosławna została ewakuowana[2].

Kościół katolicki

Pomimo że w latach 20. większość mieszkańców Siderki stanowili prawosławni (185 osób, co stanowiło 74% wszystkich mieszkańców miejscowości[18]), to w 1920 budynek dawnej cerkwi został zrewindykowany na rzecz Kościoła katolickiego i rekoncyliowany na kościół rzymskokatolicki, co wiązało się z nadaniem mu nowej oprawy architektonicznej. W 1946 kościół stał się świątynią parafialną[2].

W Siderce na początku lat 60. XX wieku żyło jeszcze 207 osób wyznania prawosławnego, toteż w 1971 na miejscowym cmentarzu prawosławnym wzniesiono kaplicę Narodzenia św. Jana Chrzciciela, która zachowała się do dziś i należy do parafii w Jacznie[2].

Związani ze świątynią

W latach 1905–1906 proboszczem parafii w Siderce był ks. Nikołaj Siemieniako, późniejszy biskup miński, pod imieniem mniszym Teofan[2].

Uwagi

  1. ↑ Z wyłączeniem unickiej diecezji chełmskiej.

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 67 [dostęp 2020-11-03] .
  2. ↑ a b c d e f g h i j G. Sosna, A. Troc-Sosna, SIDERKA. [dostęp 2010-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-20)].
  3. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 55–56. ISBN 978-83-7431-364-3.
  4. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 79 i 299. ISBN 978-83-7431-364-3.
  5. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 86. ISBN 978-83-7431-364-3.
  6. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 47–48, 63 i 242. ISBN 978-83-7431-364-3.
  7. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 298. ISBN 978-83-7431-364-3.
  8. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 306 i 308. ISBN 978-83-7431-364-3.
  9. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 319. ISBN 978-83-7431-364-3.
  10. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 331–332. ISBN 978-83-7431-364-3.
  11. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 244 i 251. ISBN 978-83-7431-364-3.
  12. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 248 i 252. ISBN 978-83-7431-364-3.
  13. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 274. ISBN 978-83-7431-364-3.
  14. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 293. ISBN 978-83-7431-364-3.
  15. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
  16. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 366. ISBN 978-83-7431-364-3.
  17. ↑ Parafia Opatrzności Bożej
  18. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 17: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 76 (85).