Koszary przy ulicy Moniuszki w Braniewie

Koszary przy ul. Moniuszki
w Braniewie

„Białe koszary”

„Białe koszary” na początku XX w. (widok z budynku klasztornego)
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Braniewo
Adres	ul. Moniuszki
Ukończenie budowy	1898
Położenie na mapie Braniewa Koszary przy ul. Moniuszki w Braniewie
Położenie na mapie Polski Koszary przy ul. Moniuszki w Braniewie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Koszary przy ul. Moniuszki w Braniewie
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Koszary przy ul. Moniuszki w Braniewie
54°22′32,9″N 19°49′32,7″E/54,375806 19,825750
Multimedia w Wikimedia Commons

Koszary przy ul. Moniuszki w Braniewie (tzw. „białe koszary”) – były kompleks wojskowy przy ul. Moniuszki w Braniewie wzniesiony w 1898 roku. Do 1918 stacjonowały w nim wojska armii pruskiej, następnie mieściły się tu siedziby m.in. szkoły policyjnej i Reichsarbeitsdienst. Po wojnie stacjonowały tu jednostki WOP oraz Wojska Polskiego. 31 grudnia 1989 kompleks został opuszczony przez wojsko i przekazany miastu. Współcześnie jest to siedziba m.in. Szkoły Podstawowej nr 5 im. Ziemi Braniewskiej oraz Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego.

Koszary znajdują się przy ul. Stanisława Moniuszki w Braniewie, naprzeciw wybudowanej kilka lat wcześniej stadniny koni (1889–1891), w pobliżu domu prowincjonalnego sióstr katarzynek (1906). Niemal równocześnie z kompleksem koszarowym wybudowano również, położoną tuż za nim, jednotorową linię kolei nadzalewowej Haffuferbahn (1897–1899).

Po 1772 roku Braniewo przestało być miastem biskupim i stało się miastem garnizonowym. Nim jednak w 1898 roku wybudowano pierwsze koszary w mieście (tzw. „białe koszary”), w XIX wieku żołnierze batalionu fizylierów kwaterowali w wynajętych domach, m.in. w barakach/stodołach przy Teichstraße^[1][2].

Kompleks wojskowy przy ul. Stanisława Moniuszki (wówczas Rodelshöfer Straße) z przeznaczeniem dla pruskich artylerzystów wzniesiony został w ostatnich latach XIX wieku – oddany został do użytku 1 października 1898 roku^[3]. 1 października 1900 r. otwarto lazaret wojskowy obok koszar na ulicy Moniuszki (budynek stał do 1945 r. naprzeciwko klasztoru, wzniesiony w podobnym stylu jak sąsiednie koszary). W latach 1912–1914 w koszarach stacjonował III batalion 5. Zachodniopruskiego Pułku Piechoty (5. Westpreußische Infanterie-Regiment Nr. 148)^[4]. W czasie I wojny światowej, w latach 1914–1918, w koszarach przy ul. Moniuszki działał szpital wojskowy (lazaret) dla żołnierzy rannych podczas działań wojennych. Koszary zajmowane były do roku 1918 przez wojska armii pruskiej, a następnie przez pododdziały porządkowe (policyjne) Republiki Weimarskiej.

Następnie koszary mieściły szkołę policyjną. Około 1925 roku w opuszczonych budynkach zaczęto osiedlać rodziny z nizin społecznych. Stan obiektów nie przedstawiał się wówczas najlepiej (w budynkach nie było np. sanitariatów, znajdowały się one w osobnych barakach)^[5]. Od 1933 roku kompleks koszarowy zaczęła przejmować szkoła dowodzenia Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst, RAD – masowa organizacja przystosowania obywatelskiego i wojskowego młodzieży w III Rzeszy, która w trakcie II wojny światowej wykonywała funkcje pomocnicze wobec Wehrmachtu). Dotychczasowych mieszkańców wysiedlano m.in. do mieszkań w dzielnicy Koźlin^[5].

W 1935 roku wprowadzono w Rzeszy obowiązek służby wojskowej, co spowodowało, że Braniewo z powrotem stało się silnym miastem garnizonowym. W mieście wzniesiono dwa nowe nowoczesne potężne kompleksy koszarowe – wzdłuż Stadtwald Chaussee (drogi do Lasu Miejskiego, obecnie ul. Władysława Sikorskiego) i przy Yorckstraße (al. Wojska Polskiego)^[4], gdyż istniejący kompleks koszar z końca XIX wieku nie nadawał się do zakwaterowania tak znacznej ilości pododdziałów.

20 marca 1945 roku Braniewo zajęły wojska 3 Frontu Białoruskiego^[6]. 16 sierpnia 1945 r. podpisano w Moskwie umowę ustanawiającą w pobliżu Braniewa granicę polsko-radziecką. W związku z wytyczoną ok. 7 km na północ od miasta granicą państwową pomiędzy Polską a ZSRR doszło nowe strategiczne zadanie – strzeżenia wytyczonej granicy polsko-radzieckiej. „Białe koszary” zostały zaadaptowane przez Wojska Ochrony Pogranicza (WOP). W tym samym roku, 1945, w koszarach utworzono 22 Komendę Odcinka Braniewo będącą samodzielnym pododdziałem Wojsk Ochrony Pogranicza. Komenda początkowo liczyła etatowo 143 żołnierzy; w 1946 roku stan ten zmniejszono do 63 żołnierzy. Komendą dowodzi mjr Karol Strumiłło, a następnie mjr Kazimierz Galicz (od 10.1946). W 1948 roku rozkazem MON nr 055/Org. z 20.03.1948 na bazie dotychczasowego 22 Odcinka WOP sformowano w koszarach przy ul. Moniuszki 3 Samodzielny Batalion Ochrony Pogranicza (JW 1325), któremu podlegały 4 strażnice WOP – Frombork, Gronowo, Mędrzyki i Głębock/Mątyty^[7]. W skład batalionu wchodziło: dowództwo i sztab, sekcja polityczno-wychowawcza i ochrona sztabu, kwatermistrzostwo, plutony – transportowy i łączności.

10 kwietnia 1952 roku w koszarach przy ul. Moniuszki utworzono Szkołę Podoficerską Łączności WOP, w której szkolono specjalistów morskich dla WOP-u (z dniem 24 lipca 1958 szkoła została przeniesiona do Zgorzelca). Od 1967 roku w koszarach przy ul. Moniuszki sformowany został 12 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego podporządkowany Dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego. W 1984 do koszar przy ul. Moniuszki – opuszczonych przez 12 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego – został przeniesiony 16 Pułk Artylerii (JW 3510). Z dniem 31 grudnia 1989 roku pułk całkowicie opuścił koszary przy ul. Moniuszki i przeniósł się do koszar przy ul. Sikorskiego, a następnie, w 1994 roku, na aleje Wojska Polskiego^{[8][4][9][10]}.

W 1989 roku „białe koszary” zostały przekazane przez ówczesne Dowództwo Pomorskiego Okręgu Wojskowego władzom miasta Braniewa. Były to m.in. 3 obszerne bloki koszarowe (Moniuszki 22a, 22d, 22e) oraz sala gimnastyczna. Wszystkie budynki wymagały jednak remontu i adaptacji na potrzeby oświatowe. Wymieniono stolarkę, podłogi, centralne ogrzewanie oraz położono nową instalację elektryczną. Koszt remontu i adaptacji obiektów wyniósł ok. 300 milionów ówczesnych polskich złotych. Ze względu na koszty proces ten realizowano etapami^[11][12]. Współcześnie w obiektach byłych koszar mieszczą się placówki oświatowe i urzędy^[13].

Głównym użytkownikiem „białych koszar” stała się Szkoła Podstawowa nr 5 (od 12 maja 2020 im. Ziemi Braniewskiej^[14]), z siedzibą pod adresem ul. Moniuszki 22a. Przejęte budynki znajdowały się w złym stanie technicznym, toteż dopiero od września 1990 rozpoczęła się w nich nauka w szkole podstawowej. Już w pierwszym roku, 1990, naukę w szkole rozpoczęło prawie 700 uczniów w klasach I–VI, w 25 oddziałach^[15]. Od 1 września 1999 do 31 sierpnia 2019 roku w jednym z budynków budynku szkoły, ul. Moniuszki 22d, funkcjonowało Gimnazjum nr 2 w Braniewie^[16].

Uczniowie Osiedla Wojskowego, znajdującego się po drugiej stronie torów, często przekraczali linię kolejową wprost przez torowisko, gdyż najbliższy przejazd strzeżony znajdował się przy ul. Stefczyka, a to wiązało się z nadkładaniem drogi (strzeżony był ten przejazd do 2001 roku^[17]). To zmobilizowało władze miasta do wyasygnowania funduszy, aby stworzyć tu bezpieczne przejście. Po trzech latach, w 1992, udało się sfinalizować projekt budowy, położonej tuż przy szkole, kładki pieszej nad torami^[18].

W grudniu 2009 roku na części szkolnego boiska zostało otwarte miasteczko ruchu drogowego. Plac był oświetlony, wyposażony w ławeczki i ogólnodostępny^[19]. W 2022 roku, podczas rozpoczęcia remontu kompleksu szkolnego, miasteczko ruchu drogowego zostało zlikwidowane.

W 2023 roku dzięki pozyskanym funduszom zewnętrznym przeprowadzono termomodernizację obiektów szkoły. W ramach remontu zrealizowano m.in: izolację przeciwwilgociową budynków, remont elewacji, docieplenie ścian zewnętrznych od wewnątrz, docieplenie ścian przy gruncie, docieplenie stropów poddaszy oraz wymianę pokryć dachowych, wymianę obróbek blacharskich, rynien i rur spustowych, parapetów, remont naświetli i krat okiennych, wymianę instalacji elektrycznych i sanitarnych. Oprócz tego inwestycja objęła budowę infrastruktury sportowej: boiska do gry w piłkę nożną o nawierzchni typu „sztuczna trawa”, z ogrodzeniem panelowym i piłkochwytami, bieżni sportowej okólnej 4-torowej z odcinkiem prostym do biegów na 100 m, skoczni w dal z podwójnym rozbiegiem o nawierzchni poliuretanowej, rzutni kulą o betonowej nawierzchni koła do rzutu, odwodnienie terenu, oświetlenie i monitoring, placu zabaw o nawierzchni poliuretanowej, bramy wjazdowej i ogrodzenia terenu^[20].

Szkolnictwo specjalne na terenie Braniewa zostało zapoczątkowane w roku 1968. Pierwszą klasę specjalną utworzono przy Szkole Podstawowej nr 2 przy ul. Konarskiego^[21]. Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Braniewie został utworzony 1 września 1986 roku. W jego skład wchodziły wówczas: szkoła podstawowa, zasadnicza szkoła zawodowa oraz internat. Siedziba znajdowała się przy ul. Rzemieślniczej. Placówka zatrudniała 22 nauczycieli, a uczyło się w niej 124 uczniów.

W maju 1990 roku Urząd Miasta i Rada Miejska w Braniewie podjęły decyzję, aby przeznaczyć część obiektów po wojsku na potrzeby szkoły specjalnej. Rozpoczął się remont budynków pokoszarowych przy ul. Moniuszki, w których swoją główną siedzibę od sierpnia 1998 roku znalazł Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Ośrodek prowadzi działalność dydaktyczną i opiekuńczo-wychowawcza dla dzieci z lekką, umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną. W skład OSW wchodzą: szkoła podstawowa, zawodowa i szkoła przysposabiająca do pracy. Od 2005 działa w ośrodku stołówka, zapewniająca wychowankom całodobowe wyżywienie. W placówce pracuje 38 pedagogów oraz 11 osób w administracji i obsłudze (rok 2006)^[22][23][24].

W 1945 roku utworzono przy kompleksie koszarowym Rejonową Komendę Uzupełnień. W 1965 roku^[10] (1967^[4]) Rejonowa Komenda Uzupełnień przemianowana została w Powiatowy Sztab Wojskowy, a następnie w roku 1975 w Wojskową Komendę Uzupełnień. WKU w Braniewie funkcjonowało przy ul. Moniuszki do 2002 roku, od 1 września 2002 jego zadania przejęła WKU w Elblągu^[25]. Następnie w budynku przez wiele lat mieścił się Zakład Ubezpieczeń Społecznych^[10], a aktualnie (2023) Krajowa Izba Doradców Podatkowych (KIDP).

• ul. Moniuszki 18 – budynek mieszkalny, pierwotnie mieszkania oficerskie^[5]
• ul. Moniuszki 18A
• ul. Moniuszki 20 – siedziba m.in. WKU i ZUS
• ul. Moniuszki 22a, budynek nr 6 – Szkoła podstawowa nr 5 im. Ziemi Braniewskiej w Braniewie
• ul. Moniuszki 22c – budynek przy bramie głównej, budynek SP 5, od 2017 Świetlicowy Klub Środowiskowy^[26]
• ul. Moniuszki 22d, budynek nr 4 – w latach 1999–2019 Gimnazjum nr 2, następnie z powrotem SP 5
• ul. Moniuszki 22e, blok nr 12, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• sala gimnastyczna
• kasyno (obiekt współcześnie wyłączony z eksploatacji)
• niezachowane: blok 10 – jedyny niezachowany po II wojnie światowej główny blok kompleksu koszarowego, baraki pomiędzy głównymi budynkami (służyły m.in. jako węzły sanitarne, gdyż w budynkach przed wojną ich nie było)^[5]

• 
  „Białe koszary” (1899)
• 
  „Białe koszary” (1917)
• 
  „Białe koszary” przed 1945, ulica jest już wybrukowana
• 
  Miasteczko ruchu drogowego (2016)
• 
  „Białe koszary” (2022)
• 
  Szkoła podstawowa
• 
  „Kolonialwaren, Wein, Spirituosen & Delikatessenhandlung”
• 
  Moniuszki 20
• 
  Moniuszki 18
• 
  Moniuszki 18A
• 
  „Białe koszary” podczas remontu (2023)
• 
  „Białe koszary” podczas remontu (2023)
• 
  Plac zabaw (2023)
• 
  Szkoła po remoncie (2024)