Nornica

Nornica
Clethrionomys
Tilesius, 1850[1]
Ilustracja
Nornica ruda (C. glareolus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

żuchwowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

chomikowate

Podrodzina

karczowniki

Plemię

Clethrionomyini

Rodzaj

nornica

Typ nomenklatoryczny

Mus rutilus Pallas, 1779

Synonimy
  • Evotomys Coues, 1874[2]
  • Euotomys[a]: Schulze, 1900[3]
  • Eotomys[b]: Forsyth Major, 1902[4]
  • Glareomys[c] Rasorenova, 1952[5]
  • Acrorhizamys Topachevsky, 1965[6]
  • Acrorhizomys[d]: McKenna & Bell, 1997[7]
Gatunki

12 gatunków (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Nornica[8] (Clethrionomys) – rodzaj ssaków z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji i Ameryce Północnej[9][10][11].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 85–135 mm, długość ogona 21–72 mm; masa ciała 14,5–61 g[10][12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1850 roku niemiecki przyrodnik Wilhelm Gottlieb Tilesius von Tilenau w artykule poświęconym kilku gatunkom gryzoni z Bawarii, opublikowanym w czasopiśmie Isis: encyclopädische Zeitschrift vorzüglich für Naturgeschichte, Physiologie etc[1]. Tilesius von Tilenau wymienił dwa gatunki – Mus glareolus von Schreber, 1780 i Mus rutilus Pallas, 1779 – Gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[13] Mus rutilus Pallas, 1779.

Etymologia

  • Clethrionomys: gr. κλειθρον kleithron ‘zarośla, żywopłot’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[1]. Gatunek typowy: Mus glareolus Schreber, 1780.
  • Evotomys (Euotomys, Eotomys): gr. ευ eu ‘dobry’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus rutilus Pallas, 1779.
  • Glareomys: łac. glarea ‘żwir’[15]; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus glareolus von Schreber, 1780.
  • Acrorhizamys (Acrorhizomys): gr. ακρος akros ‘punkt, czubek’, od ακη akē ‘punkt’[17]; rodzaj Rhizomys J.E. Gray, 1831. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Acrorhizamys sokolovi Topachevsky, 1965.

Podział systematyczny

W części ujęć systematycznych dla tego rodzaju stosuje się nazwę Myodes[9][11] ukutą w 1811 roku przez niemieckiego przyrodnika Petera Simona Pallasa. Pallas diagnozując nowy rodzaj wymienił osiem gatunków nie określając jednocześnie gatunku typowego; w 1877 roku amerykański zoolog Elliott Coues wyznaczył jako typ nomenklatoryczny dla Myodes, Mus lemmus Linnaeus, 1758[18]. Jako że Mus lemmus jest gatunkiem z rodzaju Lemmus, Myodes jest młodszym synonimem Lemmus i nie jest dostępny jako nazwa dla nornic; najstarszą obowiązującą nazwą nornic jest Clethrionomys[18]. Do tego rodzaju zalicza się czasem Alticola macrotis[9], jednak analizy molekularne z wykorzystaniem szerszych zestawów genów z 2020 roku umieszczają ten gatunek w Alticola[19]; jednak analiza to nie obejmowała Clethrionomys i potrzebne są dalsze badania dotyczące wszystkich gatunków w obrębie tych rodzajów, aby w pełni określić ogólną pozycję tego gatunku[20]. Do rodzaju należą następujące gatunki[21][12][9]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[8] Podgatunki[10][9][12] Rozmieszczenie geograficzne[10][9][12] Podstawowe wymiary[10][12][e] Status
IUCN[22]
Clethrionomys rutilus (Pallas, 1779) nornica rudogrzbieta gatunek monotypowy północny Półwysep Fennoskandzki na wschód przez Syberię na południe do północno-wschodniej Chińskiej Republiki Ludowej i północnej Japonii, Stany Zjednoczone) (Alaska) i Kanada (na wschód do Zatoki Hudsona) DC: 8,5–12,3 cm
DO: 2,1–5 cm
MC: 14,5–50 g 		 LC 
Clethrionomys californicus (Merriam, 1890) nornica kalifornijska 3 podgatunki endemit Stanów Zjednoczonych (zachodni Oregon (wybrzeże na południe od rzeki Kolumbia), na południe do północnej części zatoki San Francisco (północno-zachodnia Kalifornia), na wschód do Gór Kaskadowych) DC: 8,7–10,9 cm
DO: 3,4–5,6 cm
MC: 15–40 g 		 LC 
Clethrionomys gapperi (Vigors, 1830) nornica amerykańska 29 podgatunków środkowa i południowa Kanada oraz Stany Zjednoczone (na południe od Gór Skalistych do Nowego Meksyku, na północ od Wielkich Równin i Appalachów) DC: 10–11,4 cm
DO: 3–4,4 cm
MC: 16–42 g 		 LC 
Clethrionomys glareolus (von Schreber, 1780) nornica ruda gatunek monotypowy zachodnia Europa na wschód do rzeki Jenisej, na północ do arktycznej tundry, na południe do północnej Turcji i północnego Kazachstanu DC: 8–13,5 cm
DO: 3,2–7,2 cm
MC: 12–61 g 		 LC 
Clethrionomys centralis (G.S. Miller, 1906) nornica tienszańska 2 podgatunki lasy w południowo-wschodnim Kazachstanie, Kirgistanie i północno-zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (północno-zachodnim Sinciang) DC: 10,4–12 cm
DO: 4,1–5,6 cm
MC: 24–33 g 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe:

  • Clethrionomys acrorhiza Kormos, 1933[23] (Rumunia; plejstocen)
  • Clethrionomys esperi F. Heller, 1930[24] (Niemcy; plejstocen)
  • Clethrionomys hintonianus Kretzoi, 1958[25] (Węgry; pliocen)
  • Clethrionomys kretzoii (Kowalski, 1958[26] (Polska; plejstocen)
  • Clethrionomys primitivus Popov, 2001[27] (Bułgaria; pliocen)
  • Clethrionomys rufocanoides Storch, Franzen & Malec, 1973[28] (Niemcy; plejstocen)
  • Clethrionomys sokolovi (Topachevsky, 1965)[6] (Ukraina; pliocen)

Uwagi

  1. ↑ Wariant pisowni Evotomys Coues, 1874.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Evotomys Coues, 1874.
  3. ↑ Nomen nudum.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Acrorhizamys Topachevsky, 1965.
  5. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. ↑ a b c W.G. von Tilesius von Tilenau. Glirium species in Bavaria nonnullae. „Isis: encyclopädische Zeitschrift vorzüglich für Naturgeschichte, Physiologie etc”. 2, s. 28, 1850. (łac.). 
  2. ↑ E. Coues. Synopsis of the Muridæ of North America. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 26, s. 186, 1874. (ang.). 
  3. ↑ E. Schulze. Catalogus mammalium europaeorum. „Zeitschrift für Naturwissenschaften”. 73, s. 203, 1900. (łac.). 
  4. ↑ Ch.I. Forsyth Major. Exhibited some jaws and teeth of Pliocene voles (Mimomys, gen. nov.), from the Norwich Crag at Thorpe, and from the Upper Val d’Arno. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1902 (1), s. 107, 1902. (ang.). 
  5. ↑ А.П. Расоренова. Возрастная изменчивость рыжих полевок (Clethrionomys). „Бюллeтeнь Мocкoвcкeгo oбщecтвa иcпьітaтeлeй прирoдьi, биoлoгичecкий cepии”. 57, s. 23, 1952. (ros.). 
  6. ↑ a b В.A. Топачевский: Насекомоядные и грызуны Ногайской позднеплиоценовой фауны. Киев: Наукова думка, 1965, s. 1–164. (ros.).
  7. ↑ M.C. McKenna & S.K. Bell: Classification of mammals above the species level. Nowy Jork: Columbia University Press, 1997, s. 154. ISBN 978-0-231-11013-6. (ang.).
  8. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 238–239. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  9. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 346–348. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  10. ↑ a b c d e U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 301–304. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  11. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Myodes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-23].
  12. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 223–224. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  13. ↑ T.S. Palmer. An earlier name for the genus Evotomys. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 41, s. 87, 1928. (ang.). 
  14. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 283.
  15. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 110.
  16. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 160.
  17. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 6 .
  18. ↑ a b B. Kryštufek, A.S. Tesakov, V.S. Lebedev, A.A. Bannikova, N.I. Abramson & G. Shenbrot. Back to the future: the proper name for red-backed voles is Clethrionomys Tilesius and not Myodes Pallas. „Mammalia”. 84 (2), s. 214–217, 2020. DOI: 10.1515/mammalia-2019-0067. (ang.). 
  19. ↑ S.Yu. Bodrov, V.K. Vasiljeva, I.M. Okhlopkov, N.V. Mamayev, E.S. Zakharov, A.Yu. Oleinikov, E.A. Genelt-Yanovskiy & N.I. Abramson. Evolutionary history of mountain voles of the subgenus Aschizomys (Cricetidae, Rodentia), inferred from mitochondrial and nuclear markers. „Integrative Zoology”. 15 (3), s. 187–201, 2020. DOI: 10.1111/1749-4877.12415. (ang.). 
  20. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Alticola macrotis (Radde, 1862). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.10) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-02-12]. (ang.).
  21. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-03]. (ang.).
  22. ↑ Taxonomy: Clethrionomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-24]. (ang.).
  23. ↑ T. Kormos. Revision der präglazialen Wühlmäuse vom Gesprengberg bei Brassó in Siebenbürgen. „Paläontologische Zeitschrift”. 15 (1), s. 5, 1933. DOI: 10.1007/BF03041636. (niem.). 
  24. ↑ F. Heller. Eine Forest-Bed-Fauna aus der Sackdillinger Höhle (Oberpfalz). „Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Abteilung B. 63, s. 273, 1930. (niem.). 
  25. ↑ M. Kretzoi. New names for arvicolid homonyms. „Annales historico-naturales Musei Nationalis Hungarici”. 50, s. 55, 1958. (ang.). 
  26. ↑ K. Kowalski. An Early Pleistocene fauna of small mammals from the Kadzielnia Hill in Kielce (Poland). „Acta Palaeontologica Polonica”. 3 (1), s. 27, 1958. (ang.). 
  27. ↑ V.V. Popov. Late Pliocene voles (Mammalia: Arvicolidae) from Varshets (North Bulgaria). „Acta Zoologica Cracoviensia”. 44 (2), s. 147, 2001. (ang.). 
  28. ↑ G. Storch, J.L. Franzen & F. Malec. Die altpleistozäne Säugerfauna (Mamm.) von Hohensülzen bei Worms. „Senckenbergiana lethaea”. 54 (2/4), s. 311—343, 1973. (niem.). 

Bibliografia

  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
  • GBIF: 2438724
  • identyfikator iNaturalist: 55987
  • ITIS: 970223
  • NCBI: 447134
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 104931
  • CoL: 63CSH