Pałanka (torbacz)
| Phalanger | |||
| Storr, 1780[1] | |||
 Pałanka nowogwinejska (P. mimicus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | strunowce | ||
| Podtyp | kręgowce | ||
| Gromada | ssaki | ||
| Podgromada | żyworodne | ||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | torbacze | ||
| Rząd | dwuprzodozębowce | ||
| Rodzina | pałankowate | ||
| Podrodzina | pałanki | ||
| Rodzaj | pałanka | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Didelphis orientalis Pallas, 1766 | |||
| Synonimy | |||
| | |||
| Gatunki | |||
| |||
| |||
| |||
Pałanka[9] (Phalanger) – rodzaj ssaków z podrodziny pałanek (Phalangerinae) w obrębie rodziny pałankowatych (Phalangeridae).
Rozmieszczenie geograficzne
Rodzaje obejmuje gatunki występujące na wyspach należących do Indonezji, w Australii, na Nowej Gwinei i sąsiednich wyspach[10][11].
Morfologia
Długość ciała 31–54 cm, długość ogona 27,5–42,5 cm; masa ciała 1,1–5 kg[10][12].
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1780 roku lekarz, chemik i przyrodnik Gottlieb Conrad Christian Storr w książce swojego autorstwa poświęconej wstępnej klasyfikacji ssaków[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) pałanka szara (P. orientalis).
Etymologia
- Phalanger: fr. phalange ‘paliczek’, od gr. φάλαγγα phalanga ‘paliczek’, od φάλαγξ phalanx ‘kość palca lub stopy’[13].
- Phalangista: gr. φάλαγξ phalanx ‘kość palca lub stopy’[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Didelphis orientalis Pallas, 1766.
- Coescoes (Coesiodes, Cuscus, Cursus): malajska nazwa Coès-coès dla pałanki[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Coescoes amboinensis Lacépède, 1799 (= Didelphis orientalis Pallas, 1766).
- Balantia: gr. βαλαντιον balantion ‘torba, kieszeń’[15]. Gatunek typowy: Illiger wymienił dwa gatunki – Didelphis orientalis Pallas, 1766 i Didelphis Lemurina G.K. Shaw, 1800 (= Didelphis vulpecula Kerr, 1792) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[16] Didelphis orientalis Pallas, 1766.
- Sipalus: gr. σιπαλος sipalos ‘zdeformowany’[17].
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące gatunki[18][19][9]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[9] | Podgatunki[10][19][12] | Rozmieszczenie geograficzne[10][19][12] | Podstawowe wymiary[10][12][e] | Status IUCN[20][21] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Phalanger pelengensis[f] | Tate, 1945 | kuskusek duży | 2 podgatunki | endemit Indonezji (Wyspy Banggai (Peleng) i Wyspy Sula (Taliabu, Seho, Mangole i Sanana) | DC: 35–37 cm DO: 25–30 cm MC: 1,1–1,2 kg | LC | |
 | Phalanger ornatus | (J.E. Gray, 1860) | pałanka strojna | gatunek monotypowy | endemit Indonezji (wschodni kraniec północnego Celebes, większa północna część Moluków (Halmahera, Bacan i Morotai) | DC: 35–42 cm DO: 28–36 cm MC: 1,2–2,2 kg | LC |
| Phalanger matabiru | Flannery & Boeadi, 1995 | gatunek monotypowy | endemit Indonezji (mniejsza część północnych Moluków (Ternate i Tidore)) | brak danych | VU | ||
| Phalanger alexandrae | Flannery & Boeadi, 1995 | pałanka wyspowa | gatunek monotypowy | endemit Indonezji (Gebe, północne Moluki (prawdopodobnie na wyspach między Halmaherą a Waigeo)); zakres wysokości: około 300 m n.p.m. | DC: około 45 cm DO: około 36 cm MC: około 2,5 kg | EN | |
 | Phalanger rothschildi | O. Thomas, 1898 | pałanka molucka | gatunek monotypowy | endemit Indonezji (północno-środkowe Moluki (Wyspy Obi, Bisa i Obilatu) | DC: 36–39 cm DO: 30–33 cm MC: 1,1–1,4 kg | LC |
 | Phalanger gymnotis | (W. Peters & Doria, 1875) | pałanka gołoucha | gatunek monotypowy | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea: kontynentalna Nowa Gwinea, wyspy u wybrzeży zachodniej Nowej Gwinei (Salawati, Misool, Yapen i Wyspy Aru); zakres wysokości: 0–2700 m n.p.m. | DC: 31–54 cm DO: 29–39 cm MC: 1,5–5 kg | LC |
 | Phalanger lullulae | O. Thomas, 1896 | pałanka nakrapiana | gatunek monotypowy | endemit Papui-Nowej Gwinei (wyspy u wybrzeży południowo-wschodniej Nowej Gwinei (Woodlark, Madeu i Alcester, gdzie prawdopodobnie został introdukowany) | DC: 33–41 cm DO: 27–34 cm MC: 1,5–2 kg | EN |
 | Phalanger orientalis | (Pallas, 1766) | pałanka szara | 2 podgatunki | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea: środkowe i południowe Moluki, wschodnie Małe Wyspy Sundajskie i północna Nowa Gwinea (na wschód do wyspy Long) | DC: 30–50 cm DO: 28–42 cm MC: 1,6–5 kg | LC |
| Phalanger breviceps | O. Thomas, 1888 | 2 podgatunki | endemit Papui-Nowej Gwinei (Nowa Brytania (Archipelag Bismarcka), prawdopodobnie introdukowany na całym Archipelagu Bismarcka i Wyspach Salomona) | DC: 30–50 cm DO: 28–42 cm MC: 1,6–5 kg | NE | ||
| Phalanger intercastellanus | O. Thomas, 1895 | pałanka papuaska | gatunek monotypowy | endemit Papui-Nowej Gwinei (Markham Valley i zatoka Huon przez południowo-wschodni półwysep; Wyspy d’Entrecasteaux, Wyspy Trobrianda i Luizjady); zakres wysokości: 0–1250 m n.p.m. | DC: 35–45 cm DO: 27–32 cm MC: 1,4–2,2 kg | LC | |
 | Phalanger mimicus | O. Thomas, 1922 | pałanka nowogwinejska | gatunek monotypowy | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea (południowa Nowa Gwinea i Wyspy Aru) i Australia (wschodni półwysep Jork, Queensland) | DC: 33–40 cm DO: 28–35 cm MC: 1,5–2,2 kg | LC |
| Phalanger matanim | Flannery, 1987 | pałanka opalona | gatunek monotypowy | endemit Papui-Nowej Gwinei (środkowa Nowa Gwinea (obszar Telefomin)); zakres wysokości: 1500–2600 m n.p.m. | DC: 34–44 cm DO: 27–31 cm MC: 1,1–2 kg | CR | |
 | Phalanger vestitus | Milne-Edwards, 1877 | pałanka jedwabista | 3 podgatunki | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea: Nowa Gwinea (góry półwyspu Ptasia Głowa, góry Weyland i Góry Centralne; zakres wysokości: 1000–2200 m n.p.m. | DC: 35–48 cm DO: 29–36 cm MC: 1,4–2,4 kg | LC |
| Phalanger sericeus | O. Thomas, 1907 | pałanka czarna | 2 podgatunki | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea: Nowa Gwinea (Góry Centralne); zapisy z południowo-środkowej Papui-Nowej Gwinei (obszar góry Bosavi); zakres wysokości: 1500–3900 m n.p.m. | DC: 37–46 cm DO: 27–32 cm MC: 1,7–2,4 kg | LC | |
 | Phalanger carmelitae | O. Thomas, 1898 | pałanka górska | 2 podgatunki | Indonezja i Papua-Nowa Gwinea: Nowa Gwinea (Góry Centralne na wschód od jezior Paniai); zakres wysokości: 1350–3800 m n.p.m. | DC: 37–43 cm DO: 31–36 cm MC: 1,7–2,6 kg | LC |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.
Uwagi
- ↑ Nowa nazwa dla Phalanger Storr, 1780.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Coescoes Lacépède, 1799.
- ↑ Wariant pisowni Coescoes Lacépède, 1799.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cuscus Lesson, 1826.
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
- ↑ takson wyodrębniony na podstawie danych genetycznych z Strigocuscus[10][22].
Przypisy
- ↑ a b G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Reissianis, 1780, s. 33. (łac.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier. Mammalogie. Mémoire sur une nouvelle division des Mammifères, et sur les principes qui doivent servir de base dans cette sorte de travail, lu à la société d’Histoire naturelle, le premier floréal de l’an troisième. „Magasin Encyclopédique”. 2, s. 187, 1795. (fr.).
- ↑ B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 5. (fr.).
- ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 77. (łac.).
- ↑ J. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 581. (łac.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 308, 1821. (ang.).
- ↑ R.-P. Lesson: Voyage autour du monde: exécuté par ordre du roi, sur la corvette de Sa Majesté, la Coquille, pendant les années 1822, 1823, 1824, et 1825. Paris: Arthus Bertrand, 1826, s. 150. (fr.).
- ↑ J.E. Gray: Vertebrata. W: A. Adams (red.): The Zoology of the voyage of H.M.S. Samarang, under the command of Captain Sir Edward Belcher, C.B., F.R.A.S., F.G.S., during the years 1843-1846. London: Reeve and Benham, 1850, s. 20. (ang.).
- ↑ a b c W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 11, 12. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f K. Helgen & S. Jackson: Family Phalangeridae (Cuscuses, Brush-tailed Possums and Scaly-tailed Possum). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 489–493. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Phalanger. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-26].
- ↑ a b c d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 54–56. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 528.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 194.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 132.
- ↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: The Trustees, 1888, s. 193. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 633.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-11]. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 78–82. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Phalanger – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-11]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Strigocuscus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-11]. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Phalanger pelengensis Tate, 1945. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-11]. (ang.).
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Britannica: animal/cuscus
- SNL: kuskuser
