Rolandův kámen

Rolandův kámen

Formacja skalna Rolandův kámen z widocznym krzyżem na szczycie (2014 rok)
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Położenie	Karlova Studánka
Pasmo	Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jeseník) (Sudety)
Wysokość	936 m n.p.m.
Wybitność	22 m
Położenie na mapie Sudetów Rolandův kámen
50°04′52,7″N 17°18′24,8″E/50,081306 17,306889
Multimedia w Wikimedia Commons

Rolandův kámen (popularna nazwa cz. Křížek^[1], historyczna nazwa niem. Hin und Wieder Stein^[2] lub Hinnewiederstein^[3], cz. Skalnatý vrch^[4]) – formacja skalna o wysokości 936 m n.p.m. (podawana jest też wysokość 937 m n.p.m.^[5][1][6], 936,4 m n.p.m.^[7]  lub 910 m n.p.m.) w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w Sudetach Wschodnich, na Śląsku, w obrębie miejscowości Karlova Studánka, oddalona o około 5,4 km na wschód od szczytu góry Pradziad (cz. Praděd)^[8][9][10].

W XIX wieku, kiedy w lesie, na stokach góry Lyra pojawili się licznie turyści, zwrócono uwagę na odosobnione, kilkudziesięciometrowe skalisko^[11]. W 1833 roku poprowadzono na jego szczyt wykute w skale schody z barierkami, a sam szczyt zmodyfikowano, aby umieścić na nim ławki do podziwiania z punktu widokowego krajobrazów pobliskich szczytów^[12]. Wichury z lat 1919, 1920 i 1921 odsłoniły skalisko, które dopiero po wielu latach znów się zadrzewiło. W 1924 roku na polecenie biskupa Brna Norberta Kleina postawiono na szczycie, w wyżłobionym w skale gnieździe około 8 m wysokości, modrzewiowy krzyż, wykonany w pobliskiej miejscowości Ludvíkov przez leśniczego Drechslera, poświęcając go 14 września^[5]. Obraz ukrzyżowanego Chrystusa wykonał opawski artysta Konrád Assmann^[12]. Odtąd miejsce to nazywano popularnie Křížek. Stało się ono miejscem pielgrzymkowym o nazwie Hin und Wieder Stein. Czeska nazwa Rolandův kámen pochodzi z legendy o prawdopodobnej śmierci w tym miejscu pruskiego żołnierza^[12].

Z tablicy informacyjnej ZASTAVENÍ 9 - Rolandův kámen na Skalnatém vrchu postawionej przed skaliskiem można przeczytać o dwóch legendach związanych z formacją Rolandův kámen. W pierwszej skalisko jest pozostawionym przez krążącego po Jesionikach (cz. Jeseníky) diabła okruchem skały po nieudanej próbie zniszczenia przez niego kościoła w miejscowości Karlova Studánka^[12]. W drugiej zaś opowiada o nieszczęśliwej miłości do mężczyzny pewnej zakonnicy z tej miejscowości, posługującej chorym, która postanowiła skoczyć ze szczytu po złamaniu w tej sytuacji ślubów zakonnych. Postawiony krzyż z pierwszej legendy wygonił diabła, a w drugiej upamiętnia miejsce śmierci zakonnicy.

Formacja skalna Rolandův kámen położona jest w środkowo-wschodnim rejonie całego pasma Wysokiego Jesionika, leżąca w części Wysokiego Jesionika, w środkowo-zachodnim obszarze (mikroregionu) o nazwie Masyw Orlíka (cz. Medvědská hornatina), usytuowana w odległości około 1 km na północ od centrum miejscowości Karlova Studánka i jest z daleka słabo rozpoznawalna^[8]. Znajduje się bowiem na zalesionym stoku góry Lyra^[13]. W pobliżu formacji skalnej, w odległości około 300 m na południe znajduje się szczyt Skalnatý vrch, a w odległości około 190 m na północny wschód również podobne, nieco niższe skalisko^[8][13].

Około 26 m wysokości skalisko jest częściowo zadrzewione, pokryte mchem^[11], będące w rzucie poziomym nieregularnym wielokątem o przybliżonych wymiarach długość × szerokość = (67 × 62) m, zajmujące powierzchnię około 2655 m²^[14]. Stoki skaliska z uwagi na nachylenie są urwiskami^[15]. Na szczyt prowadzi wąskie, okrężne i niebezpieczne przejście zabezpieczone barierkami. Przed wejściem ustawiona jest tablica, ostrzegająca o wejściu na własną odpowiedzialność. Na szczycie, przy krzyżu (obecnie o wysokości około 4,5 m, bez ukrzyżowanego Chrystusa) rozpościerają się malownicze widoki na pobliskie szczyty: Ovčí vrch (1)^[a], Hřeben, Hradečná, Temná, stok Vysoká hole i Ostrý vrch^[11]. Na tle tego ostatniego widać szczyt wieży na górze Pradziad^[11]. Przy krzyżu Klub Czeskich Turystów (cz. Klub Českých Turistů) zamontował żółtą skrzynkę z zeszytem do którego można się wpisać. Formacja skalna znajduje się w zalesionym borze świerkowym^[14][13]. Na szczycie nie ma punktu geodezyjnego^[14]. Państwowy urząd geodezyjny o nazwie (cz. Český úřad zeměměřický a katastrální (CÚZK)) w Pradze podaje jako najwyższy punkt formacji skalnej – szczyt – o wysokości 936,3 m n.p.m. i współrzędnych geograficznych (50°04′52,7″N 17°18′24,8″E/50,081306 17,306889)^[14].

Dojście do formacji skalnej o długości około 280 m prowadzi z bocznej drogi o nazwie Rolandova cesta, biegnącej z szosy nr 450 pomiędzy miejscowością Karlova Studánka i osadą Vidly^[8]. Warto dodać, że na szczyt prowadzi 28 tras wspinaczkowych^[16][11].

Pod względem geologicznym formacja skalna Rolandův kámen należy do jednostki określanej jako kopuła Desny^[17] i zbudowana jest ze skał metamorficznych – gnejsów i łupków łyszczykowych^[1][18][15]. Ukształtowana na skraju tzw. terasy krioplanacyjnej, w mroźnym klimacie peryglacjalnym^[18]. Na skalisku widoczna jest również niezwykła deformacja warstw skalnych, spowodowana procesami górotwórczymi^[18].

Skalisko znajduje się w obrębie wydzielonego obszaru objętego ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), a utworzonego w celu ochrony utworów skalnych, ziemnych i roślinnych oraz rzadkich gatunków zwierząt^[8].

Blisko formacji skalnej przebiega 26,5 km długości ścieżka dydaktyczna o nazwie (cz. Naučná stezka Muzeum Wide Web) na trasie^[8]:

Malá Morávka – Karlovice (z 17 stanowiskami obserwacyjnymi na trasie)^[19][20]

Rolandův kámen to bardzo popularne miejsce wśród turystów i pielgrzymów. Do bazy turystycznej w miejscowości Karlova Studánka z hotelami i pensjonatami^[21] jest od szczytu około 800 m w kierunku południowym^[8]. Do miejscowości Ludvíkov z bazą pensjonatów^[22] jest od szczytu około 2,8 km w kierunku północno-wschodnim, a do osady Vidly z hotelem górskim Vidly^[23] jest od szczytu około 3,7 km w kierunku północno-zachodnim^[8]. Ponadto około 6 km w kierunku północno-wschodnim jest do miejscowości Vrbno pod Pradědem z bazą hoteli i pensjonatów^[24][8]. Natomiast do hoteli i schronisk rozsianych wokół góry Pradziad jest od szczytu około 5,5 km w kierunku zachodnim^[8].

Klub Czeskich Turystów wytyczył do formacji skalnej jeden tzw. szlak spacerowy na trasie^[25][8]:

Karlova Studánka – Skalnáty vrch – Rolandův kámen – Karlova Studánka

Drogą nr 450 Bruntál – Bělá pod Pradědem przebiega jedyny pobliski szlak rowerowy na trasie^[8]:

(nr 6029) Valšov – Bruntál – Rudná pod Pradědem – Suchá Rudná – Hvězda – Karlova Studánka – przełęcz Kóta – Vidly – Vrbno pod Pradědem^[26]

W okresie ośnieżenia blisko formacji skalnej wyznaczono jedyną trasę narciarstwa biegowego^[27]:

Karlova Studánka – Skalnatý vrch – góra Lyra – góra Žárový vrch – góra Plošina – góra Zámecká hora – Vrbno pod Pradědem

Ponadto w odległości około 300 m na południowy wschód od szczytu, na stoku Skalnatý vrch znajduje się trasa narciarstwa zjazdowego^[27]:

łatwa, o długości około 540 m z wyciągiem orczykowym^[28].

• Szczyty Wysokiego Jesionika

• PiotrP. Banaszkiewicz PiotrP., JerzyJ. Parzewski JerzyJ., Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280  (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• WaldemarW. Brygier WaldemarW. i inni, Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000, wyd. 4, Wrocław: Studio Plan, 2017, ISBN 978-83-65689-75-7, OCLC 1036547484  (pol. • cz.).
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-18-5, OCLC 865043859  (cz.).
• ZbigniewZ. Cymerman ZbigniewZ., Spory o podział geologiczny Sudetów. (PDF), „Przegląd Geologiczny”, 46 nr 6, 1998, s. 530–536, ISSN 0033-2151, OCLC 995455330 [zarchiwizowane z adresu 2018-12-11] .
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], ags.cuzk.cz  (cz.).
• Historie jesenické přírody. (PDF), jeseniky.ochranaprirody.cz [zarchiwizowane 2021-11-13]  (cz.).
• Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG), dudisoft.eu [zarchiwizowane 2016-03-04]  (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2018, ISBN 978-80-7224-736-3, OCLC 1103831608  (cz.).
• LenkaL. Skuhravá LenkaL., KateřinaK. Kočí KateřinaK., Karlova Studánka. (PDF), wyd. 1, Karlová Studánka: Obec Karlova Studánka, 2012, ISBN 978-80-260-3245-8, OCLC 829661053 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-23]  (cz.).
• Wysoki Jesionik (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz  (cz. • pol.).

• Rolandův kámen (910 m n.m., Hrubý Jeseník) [online], vrcholovka.cz [dostęp 2022-02-01]  (cz.).
• RichardR. Harris RichardR., Rolandův kámen (937 m n. m.) Jeseníky. (film z wejścia na Rolandův kámen) [online], youtube.com, 14 sierpnia 2019 [dostęp 2020-12-13] .
• Jesenické návraty - Rolandův kámen (film) [online], youtube.com, 12 listopada 2021 [dostęp 2022-06-17] .