Sołtyk

Zobacz multimedia związane z tematem: Sołtyk

Sołtyk (Prus, Prus odmienny) – polski, ruski i rosyjski herb szlachecki.

Opisy stworzono używając klasycznego języka blazonowania. Numeracja wariantów pochodzi od Juliusza Karola Ostrowskiego^[1].

Sołtyk I: W polu złotym orzeł czarny z koroną na szyi spod której ramię zbrojne z szablą nad głową, zgięte w łokciu, w klejnocie mitra książęca. Labry czerwone, podbite złotem.

Sołtyk II: jak powyższy, ale orzeł ma dodatkowo koronę na głowie, zaś labry są czarne, podbite złotem.

Sołtyk III (Soroka): W polu czerwonym orzeł czarny ukoronowany, na lewej łapie stojący, w prawej trzymający miecz prosto w słup, na którym przewleczona korona lub mitra. Klejnot - samo godło. Labry czerwone, pobite srebrem.

Jak podaje drugie wydanie herbarza Niesieckiego za rosyjskim historykiem Szczerbatowem, przodek rodziny Sołtyków z dawnych Prus miał przenieść się na Ruś, a jego potomkowie noszący później nazwisko Sałtykow, doszli do dużego znaczenia w Państwie Moskiewskim^[2]. Jak podaje Teodor Żychliński, który nie zgadza się z pruskim pochodzeniem Sałtykowów, jeden z przedstawicieli rodziny w 1612 roku uszedł do Polski tym samym przenosząc herb Sołtyk do heraldyki polskiej^[3].

Jedne ze starszych wyobrażeń herbu Sałtykowów w heraldyce rosyjskiej pochodzą z odrysów pieczęci trzech przedstawicieli rodziny, jakie znalazły się w rękopisie herbarza Anisima Kniaziewicza z 1786 roku. Herb tam wyobrażony w odróżnieniu od wersji obecnej w heraldyce polskiej, nie miał korony na głowie czy szyi orła. Na dwóch z trzech odrysów herb zaopatrzony był w trzymacze w postaci jednorożców. Na jednym tarcza położona jest na płaszczu książęcym, chociaż jest on zwieńczony zwykłą koroną szlachecką^[4].

W części 7 Obszczi gerbownika z 1803 roku znalazł się pełny, barwny herb rosyjskiej gałęzi Sałtykowów. Orzeł pozbawiony był tutaj korony na szyi, miał za to mitrę książęcą na głowie. Zbrojne ramię wychodzące z szyi trzymało miecz. Herb zaopatrzono w trzymacze w postaci dwóch jednorożców, labry złote podbite czernią oraz niespotykany w polskiej heraldyce klejnot w postaci trzech piór strusich^[5]. Przedstawiciel tej rodziny, Nikołaj Sałtykow, uzyskał w Rosji następnie tytuły arystokratyczne. Tytuł hrabiego otrzymał 8 września 1790 roku. Rodowy herb znalazł się na sercowej tarczy czteropolowego herbu z udostojnieniami. Tarczę nakryto koroną hrabiowską i zmieniono klejnot na dwugłowego carskiego orła^[6]. 31 sierpnia 1814 roku Nikołaj Sałtykow otrzymał godność księcia. Opisany wyżej herb znalazł się w związku z tym na płaszczu książęcym^[7].

Herb, którego godła odpowiadają opisowi herbu Sołtyk III, ale bez labrów i klejnotu, za to z mitrą książęcą na głowie orła, pod nazwą przypisanej mu rodziny Soroka znalazł się w Herbarzu Małorosyjskim Łukomskiego i Modzelewskiego z 1914 roku. Rodzina Soroka miała być potomkami wzmiankowanego w XVIII wieku Fedora Iwanowicza Soroki^[8][9].

W heraldyce polskiej herb ten nie występuje w źródłach średniowiecznych^[10] ani XVI-wiecznych^[11].

Najwcześniej wzmiankowanym w Rzeczpospolitej przedstawicielem rodziny był pochodzący z Państwa Moskiewskiego Bazyli Sołtyk, który około 1619 roku miał otrzymać indygenat i tym samym przenieść herb Sołtyk na polski grunt^[12].

Mimo to, herbu Sołtyk mie wymieniają też herbarze XVII-wieczne, Gorczyna (1630)^[13] oraz Wacława Potockiego (1696)^[14]. Herb nie występuje w herbarzyku Antoniego Swacha (1705), który był kompilacją wcześniejszych prac Marcina Bielskiego (Kronika wszytkiego świata, 1551 i Kronika polska Marcina Bielskiego nowo wydana, 1597), Jana Liwa Herbulta oraz Szymona Okolskiego (Orbis Poloni, 1641-43)^[15].

Herb Sołtyk przytoczył dopiero Kasper Niesiecki w Koronie polskiej (1743). Niesiecki stwierdził, że herbu tego nie znali ani Bartosz Paprocki (XVI wiek) ani Szymon Okolski (XVII wiek). Opis i ilustracja herbu odpowiada wersji oznaczonej później jako Sołtyk III. Nie określono barw pola oraz labrów, zaś bezpośrednio nad tarczą umieszczono książęcą mitrę^[16].

Na frontonie Pałac w Kurozwękach z drugiej połowy XVIII wieku widnieje herb Macieja Sołtyka, gdzie pole jest czerwone, a orzeł patrzy w heraldyczną lewą stronę.

Na drewnianej tablicy w kościele św. Macieja w Siewierzu z 1783 roku znajduje się herb biskupa Kajetana Sołtyka położony na płaszczu książęcym, z oznakami godności księcia-biskupa (pastorał, miecz, kapelusz z 18 chwostami). Orzeł pozbawiony jest tutaj koron.

Na nagrobku biskupa Kajetana Sołtyka z 1789 roku w Kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu znajduje się kompozycja nawiązująca do herbu Sołtyk, gdzie orzeł dodatkowo trzyma w łapach owalną tarczkę z inicjałem S.

Wojciech Wielądko w swojej Heraldyce z 1796 roku podaje opis i wizerunek herbu odpowiadający Sołtykowi I. Podobnie jak u Niesieckiego, brak jest opisu barwy pola i labrów. Inaczej niż u Niesieckiego, mitra książęca położona została na hełmie, nie zaś bezpośrednio na tarczy^[17].

Na nagrobku bratanka biskupa Kajetana, Stanisława Sołtyka z 1840 roku w Kościele Dominikanów w Krakowie, orzeł jest bez korony, za to tarcza spoczywa na płaszczu książęcym. Stanisław Sołtyk nie miał tytułu księcia, ale księciem siewierskim był jego stryj.

W wydaniu pracy Niesieckiego z roku 1841, autor poprawek, rozszerzeń i przypisów do tego dzieła, tj. Jan Nepomucen Bobrowicz, zamieścił informację, że opis i ilustracja z pierwotnego wydania Niesieckiego są błędne. Nowa ilustracja Bobrowicza odpowiada co do godła herbowi Sołtyk I. Podobnie jak w oryginalnej pracy Niesieckiego, nie określono barw pola oraz labrów, zaś bezpośrednio nad tarczą umieszczono książęcą mitrę. W herbarzu zauważono też, że herb jest podobny do herbu Prus Królewskiech, skąd według tradycji pochodzi rodzina Sołtyków. Informację tę podano, powołując się na ustalenia rosyjskiego historyka Szczerbatowa^[2].

Barwa pola (złota) znalazła się w opisie herbu Sołyków we francuskojęzycznej pracy Seweryna Uruskiego poświęconej polskim rodom arystokratycznym z 1862 roku. Opis herbu odpowiada Sołtykowi I. Nie odnotowano klejnotu ani labrów. Wedle Uruskiego, Sołtykowie nosili tytuł hrabiowski^[18].

Jerzy Sewer Dunin Borkowski odnotował w 1887 roku nazwę tego herbu jako Prus odmienny^[19].

Barwę pola jako złotą podał w swoim opisie herbu Sołtyków Teodor Żychliński w Złotej księdze szlachty polskiej z 1895 roku. Wersja herbu podawana przez Żychlińskiego odpowiada wizerunkom tarczy późniejszego herbu Sołtyk I. Nie odnotowano klejnotu ani labrów, bezpośrednio nad tarczą miała znajdować się mitra książęca^[3].

Emilian Szeliga-Żernicki w swojej pracy o polskiej szlachcie z 1900 roku podał opis herbu w dużej mierze tożsamy z opisem Wielądka, włącznie z mitrą książęcą na hełmie. Jedyna różnica to barwa pola, która wedle Żernickiego miała być taka sama jak w podobnym herbie Prus Królewskich. Żernicki podał, że Sołtykowie mieli być notowani w Prusach już w 1400 roku^[20].

Herby w dwóch wersjach przytoczono w herbarzu Siebmachera z 1905 roku. Odpowiadają one herbom Sołtyk II i III Ostrowskiego (u Siebmachera jako Sołtyk I i II). Po raz pierwszy odnotowano barwę labrów obu herbów - odpowiednio czarne podbite złotem oraz czerwone podbite srebrem^[21].

Informacje wyżej wymienionych autorów zebrał Juliusz Karol Ostrowski, który podał cztery warianty herbu: Sołtyk I, II, III i IV, przy czym ostatni miał być tylko inną wersją stylistyczną, z herbarza Marka Ambrożego. Wersja I przytoczona została m.in. za Niesieckim, Wielądkiem, Żychlińskim i Żernickim, przede wszystkim zaś za Bobrowiczem. Innowacją w stosunku do tych autorów było określenie przez Ostrowskiego barw labrów - czerwone podbite złotem. Wersje II i III przytoczone zostały za Siebmacherem, zaś III dodatkowo za Niesieckim^[1]. W herbarzu Marka Ambrożego nie figuruje herb Sołtyk, jest jedynie podobny herb Prus Królewskich^[22], identyczny z ilustracją herbu Sołtyk IV, zamieszczoną przez Ostrowskiego^[23].

W Tablicach odmian herbowych (1909) Chrząńskiego pole herbu jest czerwone, zaś w klejnocie mitra książęca ^[24].

Tadeusz Gajl w swoich pracach podaje wizerunki herbu Sołtyk I, II i III. Źródłem pierwszego wizerunku są Ostrowski (tarcza i labry) oraz Obszczij gerbovnik (klejnot). Źródłem drugiej ilustracji są Ostrowski i Siebmacher (u Siebmachera jako Sołtyk I), ale klejnot ponownie ma formę jak w Obszczi gerbovniku. Autor podaje, że trzeci wariant zaczerpnięty został z Siebmachera (tam jako Sołtyk II) oraz Niesieckiego^[25].

Sołtyk I i II: Jedna rodzina herbownych (herb własny): Sołtyk.

Sołtyk III: Wedle Niesieckiego jest to właściwy herb Sołtyków^[16], co korygował Bobrowicz^[2].

W Herbarzu Małorosyjskim herb podobny do Sołtyka III przypisany jest rodzinie o nazwisku Soroka^[8]. Z Sołtykiem III ród Soroków wiąże w swoich pracach Tadeusz Gajl^[25]. Ponadto, w roku 1802 z herbem tym (pod nazwą Sołtyk, ale opis odpowiada Sołtykowi III) wylegitymował się na Wołyniu szlachcic o nazwisku Soszyński^[26].

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Sołtyk

• herbarz
• heraldyka
• lista herbów

• Herb Sołtyk I z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
• Herb Sołtyk II z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
• Herb Sołtyk III z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla