Sosna żółta
Systematyka[1][2][3] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | nagonasienne | ||
Klasa | iglaste | ||
Rząd | sosnowce | ||
Rodzina | sosnowate | ||
Rodzaj | sosna | ||
Gatunek | sosna żółta | ||
Nazwa systematyczna | |||
Pinus ponderosa Douglas ex C.Lawson Agric. Man. 354. 1836 | |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
najmniejszej troski | |||
Zasięg | |||
P. ponderosa subsp. ponderosa P. ponderosa subsp. benthamiana P. ponderosa subsp. scopulorum P. ponderosa subsp. brachyptera | |||
| |||
|
Sosna żółta (Pinus ponderosa Dougl. ex C.Lawson) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Rośnie w bardziej suchych rejonach nadpacyficznej części Ameryki Północnej.
Morfologia
- Pokrój
- Konary tworzą korony luźne jajowate lub stożkowate, do zaokrąglonych.
- Pień
- Dorasta do ponad 81 m wysokości[5] i 2,5 m średnicy[6]. W Europie do ponad 43 m[7]. Najmłodsze pędy i wnętrze kory mają żółtawy kolor.
- Liście
- Szpilki ciemnozielone, długie – do 25 cm długości, ułożone po 3 na krótkopędzie.
- Szyszki
- Szyszki męskie elipsoidalne, cylindryczne, długości 1,5–3,5 cm, żółte lub czerwone. Szyszki nasienne wyrastają pojedynczo, rzadko w parach. Stożkowate do jajowatych przed otwarciem, szeroko jajowate po otwarciu, o długości 5–15 cm. Ostre zakończenie łuski jest skierowane na zewnątrz.
- Gatunki podobne
- Sosna żółta jest najpospolitszą z północnoamerykańskich sosen i bywa mylona ze swą bliską "krewniaczką", sosną Jeffreya (piękne okazy można zobaczyć w Little Yosemite Valley). Można je jednak rozróżnić po szyszkach i zapachu kory. Łuski sosny Jeffreya mają je skierowane do środka. Pień sosny Jeffreya pachnie wanilią, sosny żółtej pachnie jak zwykłe drzewo iglaste.
Biologia i ekologia
Igły pozostają na drzewie przeważnie 4–6 lat. Szyszki nasienne dojrzewają w ciągu 2 lat, krótko potem uwalniają nasiona.
Występuje w suchszych rejonach nadpacyficznych Ameryki Północnej. Lubi słoneczne stanowiska. Odporna na suszę, mniej na mrozy. Preferuje piaszczyste, gliniaste, wilgotne gleby.
Zastosowanie
Drewno żółtawe, o dużym znaczeniu gospodarczym.
Systematyka i zmienność
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[8]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Ponderosae
- gatunek P. ponderosa
- podsekcja Ponderosae
- sekcja Trifoliae
Gatunek o dużej zmienności. Najczęściej dzielony na dwa podgatunki, jednak najnowsze badania wyróżniają cztery, każdy dostosowany do innych warunków klimatycznych (nazywane są rasami geograficznymi) w randze podgatunków[9]:
- Pinus ponderosa subsp. ponderosa Douglas ex C. Lawson – zasięg: południowo-wschodnia Kolumbia Brytyjska, Waszyngton i Oregon, północno-wschodnia Kalifornia, północno-zachodnia Nevada, Idaho i zachodnia Montana.
- Pinus ponderosa subsp. scopulorum (Engelm.) E. Murray – zasięg: wschodnia Montana, Dakota Północna, Dakota Południowa, Wyoming, Nebraska, północne i centralne Kolorado i Utah, wschodnia Nevada.
- Pinus ponderosa subsp. brachyptera Engelm. – zasięg: południowe Kolorado i Utah, północny i centralny Nowy Meksyk i Arizona, zachodni Teksas.
- Pinus ponderosa subsp. benthamiana Hartw. – zasięg: Waszyngton, Oregon, Kalifornia z wyłączeniem północnego wschodu, zachodnia Nevada.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ A.A. Farjon A.A., Pinus ponderosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-12-07] (ang.).
- ↑ Ponderosa pine in Rogue River - Siskiyou National Forest in Medford. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-20].
- ↑ R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2009-12-07]. (ang.).
- ↑ Ponderosa pine in the arboretum Tervuren, Tervuren. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-20].
- ↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-12-07] (ang.).
- ↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus ponderosa, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-12-07] (ang.).
- Britannica: plant/ponderosa-pine
- BioLib: 2334
- EoL: 1061751
- EUNIS: 150615
- Flora of China: 200005351
- Flora of North America: 200005351
- GBIF: 5285053
- identyfikator iNaturalist: 48461, 81248
- IPNI: 307165-2
- ITIS: 183365
- NCBI: 55062
- Plant Finder: 285000
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2562565
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:307165-2
- Tela Botanica: 80763
- identyfikator Tropicos: 24900205
- USDA PLANTS: PIPO
- CoL: 4J2F3