Taraszkiewica

Bronisław Taraszkiewicz
Strona tytułowa „Białoruskiej gramatyki dla szkół” B. Taraszkiewicza (5 wydanie)

Taraszkiewica, klasyczny wariant[1][2][3] (biał. тарашкевіца, taraškievica; клясычны правапіс, klasyčny pravapis[4][5][6]) – potoczna nazwa jednego z wariantów ortografii języka białoruskiego, opierającego się na regułach stosowanych przed reformą językową z 1933 roku i będącego systemem alternatywnym w stosunku do ortografii oficjalnej. W szerszym rozumieniu nazwa taraszkiewica dotyczy również pewnych różnic w gramatyce i leksyce (w stosunku do oficjalnych norm językowych).

Taraszkiewica a inne warianty

Nazwa podkreśla bliskość alternatywnego wariantu do języka stosowanego w twórczości Bronisława Taraszkiewicza w 1918 roku. Spór odnośnie do „taraszkiewicy” nabrał rozmachu po ogłoszeniu niepodległości Białorusi w 1991 roku. Od około 1994 roku jako zalecany synonim (np. w artykule Wincuka Wiaczorki w periodyku Spadczyna, 1994) używana jest nazwa „klasyczny wariant”.

Wszystkie warianty gramatyki wprowadzone najpierw w 1933 roku przez Radę Komisarzy Ludowych Białoruskiej SRR (Саўнарком, Saunarkom, Saŭnarkom), a następnie w 1934 i 1959 roku (прапановы акадэміка Падлужнага) określane są przez propagatorów taraszkiewicy nieoficjalnym słowem Narkamauka (biał. наркамаўка, narkamaŭka), które jest terminem nacechowanym emocjonalnie i podkreślającym pochodzenie oficjalnej normy od sowieckich władz. Narkamauka upraszczała reguły gramatyczne i uważana jest za wariant opracowany w celu zbliżenia języka białoruskiego do rosyjskiego[7][8][9][10][11]. Normy pisowni stosowane w taraszkiewicy ściślej niż w oficjalnej ortografii związane są z zasadą fonetyczną (zawsze oddawana jest w pisowni chociażby miękka wymowa spółgłosek). Oba opisywane warianty ortograficzne języka białoruskiego różni także m.in. sposób adaptacji zapożyczeń[a].

W 2005 roku w celu unormowania „taraszkiewicy” powołano zespół roboczy w składzie: Juraś Buszlakou, Wincuk Wiaczorka, Dzmitryj Sańko і Dzmitryj Sawko. Zespół ten przedstawił jako rezultat swojej pracy księgę „Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя” (Biełaruski klasyčny pravapis. Zbor praviłaŭ. Sučasnaja narmalizacyja). Ten wariant pisowni zaczął być stosowany przez tygodnik Nasza Niwa (Наша Ніва), periodyk Arche, białoruską redakcję Radia Swoboda (Радыё «Свабода») i niektóre inne media, również przez działającą od 12 sierpnia 2004 roku Wikipedię w języku białoruskim (taraszkiewicy), która początkowo była jedyną białoruską Wikipedią. Taraszkiewica używana jest także w białoruskiej wersji strony Polskiego Radia.

Wydawany w Białymstoku tygodnik mniejszości białoruskiej w Polsce „Niwa” posługuje się oficjalną ortografią od swego pierwszego numeru, który ukazał się w 1956 roku. Redakcja tygodnika zajęła w sprawie użycia tego właśnie wariantu ortografii następujące stanowisko:

Nie jest to ani protest przeciwko czemukolwiek, ani wspieranie czegokolwiek. Przyczyna jest zupełnie inna, czytelnik w każdym zakątku świata powinien ją zrozumieć – gazeta jest wykorzystywana jako pomoc w tych szkołach na Białostocczyźnie, w których prowadzone jest jeszcze nauczanie języka białoruskiego. A nauczany jest on według tej normy, dla której istnieją podręczniki. (...) Całym sercem jesteśmy za miękkim znakiem[b], ale przecież życie dyktuje również swoje warunki[12].

Oceny

Ortografię z 1933 r. niekiedy się określa Narkamauką, co ma podkreślić fakt, że została opracowama przez specjalną „Komisję Polityczną ds. rewizji słownika rosyjsko-białoruskiego i nowych zasad pisowni języka białoruskiego”[13] i przyjęta przez Radę Komisarzy Ludowych Białoruskiej SRR, w składzie której nie było żadnego językoznawcy[14], bez publicznej dyskusji[15]. Pomimo tego, jest krytykowana za celowe, sztuczne przybliżenie języka białoruskiego do rosyjskiego. Wskazuje się na to, że dana reforma wdrożyła ponad „30 cech fonetycznych i morfologicznych, charakterystycznych dla języka rosyjskiego”.[4][16]

W międzyczasie Arsień Lis (doktor nauk filologicznych, badacz życiorysu B. Taraszkiewicza) twierdzi iż „podstawą oficjalnej Narkamauki jest właśnie Gramatyka Taraszkiewicza. Wszystkie główne kierunki rozwoju języka białoruskiego, wszystkie idee (od terminów językowych i gramatycznych po formułowanie reguł) należą do niego”[17].

Krytycy taraszkiewicy natomiast zwracają uwagę na znaczne polskie wpływy w obrębie pisowni i fonetyki, szczególnie w sposobie przyswajania zapożyczeń. Głosy te były obecne nawet za czasów jej powstania: Jewfimij Karski zwracał uwagę na, jego zdaniem, nieuzasadnione wprowadzenie cech języka polskiego[18]. Nierzadko ortografie różnią się tym, że w taraszkiewicy stosuje się polonizmy, podczas gdy w narkamauce odpowiadają nim rusycyzmy. Choć narkamauka zawiera stosunkowo wiele nienaturalnych dla języka białoruskiego rusycyzmów[19], polonizmy w taraszkiewicy często zastępują niektóre rodzime białoruskie wyrazy, a z zamiarem oczyszczenia języka z rusycyzmów, intensyfikowane są zapożyczenia z języka polskiego[20].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Na przykład: Вікіпедыя (Wikipiedyja) w oficjalnej ortografii — Вікіпэдыя (Wikipedyja) w taraszkiewicy.
  2. ↑ Odniesienie do jednej z najbardziej zauważalnych różnic między taraszkiewicą a oficjalną ortografią – oznaczania w pisowni miękkości (za pomocą miękkiego znaku) tej grupy spółgłosek, w których wymowie zachodzi fonetyczna asymilacja do następującej spółgłoski miękkiej.

Przypisy

  1. ↑ Hienadź Cychun: Weißrussisch. W: Lexikon der Sprachen des europäischen Ostens. Miloš Okuka, Gerald Krenn (red.). 2002. ISBN 3-85129-510-2. [dostęp 2017-11-02]. (niem.).
  2. ↑ Решение Высшего Хозяйственного Суда Республики Беларусь от 22.12.98 г № 2—1/98 по иску редакции газеты «Наша Нива» (г. Минск) к ответчику — Государственному комитету Республики Беларусь по печати — о признании недействительным предупреждения от 29 мая 1998 г. № 26
  3. ↑ A. J. Musorin (кандидат филологических наук). Вариативность названий стран в современном белорусском языке // Иностранные языки в научном и учебно-методическом аспектах. — Вып. 7. — Новосибирск, 2008. — С. 31—35
  4. ↑ a b Nina Barszczewska, Biełaruskaja emihracyja - abaronca rodnaje mowy, Katedra filologii białoruskiej, Wydział Lingwistyki Stosowanej i Wydział Filologii Wschodniosłowiańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 197, 368 (biał.)
  5. ↑ Piotra Sadouski (кандыдат філалагічных навук). Інавацыі 90-х гадоў у мове беларускіх недзяржаўных выданняў // Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты, перспектывы. Матэрыялы ІІІ Міжнароднага кангрэса беларусістаў «Беларуская культура ў дыялогу цывілізацый». Mińsk: Беларускі Кнігазбор, 2001, s. 224. ISBN 985-6638-33-X.
  6. ↑ Juraś Buszlakou, Wincuk Wiaczorka, Dzmitryj Sańko, Dzmitryj Sauka. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. Wilno - Mińsk, 2005. — 160 с.
  7. ↑ B.A. Płotnikau, L.A. Antaniuk, Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум. — Mińsk: Інтэрпрэссэрвіс, Кніжны Дом, 2003. С. 88.
  8. ↑ S.W. Panou, Матэрыялы па гісторыі Беларусі; pod redakcją naukową M.S. Staszkiewicza i H.J. Halenczanki. — Mińsk: «Аверсэв», 2003. s. 254.
  9. ↑ Leanid Łycz. Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект. — Mińsk: Навука і тэхніка, 1993. ISBN 5-343-01453-4.
  10. ↑ Мова мяняецца, бо жывая! // Звязда, 8 верасьня 2009.
  11. ↑ Ihar Klimau Два стандарты беларускай літаратурнай мовы // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). — Mohylew: ГА МТ «Брама», 2004.
  12. ↑ Niekalki słou pra nasz tydniowik. Niwa. [dostęp 2013-02-16]. (biał.).
  13. ↑ Мазаічная артаграфія, [w:] ЗьміцерЗ. Саўка ЗьміцерЗ., Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта, t. 2, Białoruski Uniwersytet Państwowy, Mińsk 2008, s. 168 [zarchiwizowane z adresu 2009-11-30] .
  14. ↑ ІванІ. Клімаў ІванІ., Два стандарты беларускай літаратурнай мовы [online], 2004 [zarchiwizowane z adresu 2007-03-03] .
  15. ↑ ЗьміцерЗ. Саўка ЗьміцерЗ., Мазаічная артаграфія, „Arche” [zarchiwizowane z adresu 2009-11-30] .
  16. ↑ Традиция такой критики была начата брошюрой Я. Станкевича «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР», Вильня, 1936. См. также: Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси
  17. ↑ Эксперт: Стваральнік «тарашкевіцы» адмовіўся б сёння ад «клюбу» і «клясы» [online] [zarchiwizowane z adresu 2009-01-25] .
  18. ↑ См. Карский «Белорусы», Т.3; Жураўскі «Гісторыя беларускай літаратурнай мовы», Т.2.
  19. ↑ Станіслаў Станкевіч. Русіфікацыя беларускае мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу / Прадмова В. Вячоркі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1994. — 79 с.
  20. ↑ Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173.

Bibliografia

  • Nina Barszczewska, Biełaruskaja emihracyja - abaronca rodnaje mowy, Katedra filologii białoruskiej, Wydział Lingwistyki Stosowanej i Wydział Filologii Wschodniosłowiańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004 (biał.)
  • J.A. Potiechina (Mińsk - Olsztyn). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции, pod red. W.P. Gudkowa, A.G. Maszkowej i S.S. Skorwida. — М.:Wydział Filologiczny Uniwersytetu Moskiewskiego, 2003. — s.170—173. (ros.)

Linki zewnętrzne

Zobacz multimedia związane z tematem: Taraszkiewica
  • Elektroniczne wydanie pracy Biełaruski klasyczny prawapis. Zbor prawiłau. Suczasnaja narmalizacyja.. pravapis.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-25)]. (biał.).
  • O pracy „Biełaruski...” (biał.)
  • Słownik Naszej Niwy (2001) (biał.)