Ulica Biskupia w Krakowie

ulica Biskupia

Stare Miasto
Widok od zachodu, od skrzyżowania z ul. Łobzowską
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Długość	491 m
Przebieg
0 m ul. Łobzowska 50 m ul. A. Asnyka 130 m ul. S. Fenn’a 260 m ul. Krowoderska
Położenie na mapie Krakowa ulica Biskupia
Położenie na mapie Polski ulica Biskupia
Położenie na mapie województwa małopolskiego ulica Biskupia
50°04′02,0″N 19°56′09,0″E/50,067222 19,935833
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Biskupia – ulica w Krakowie, w dzielnicy I, na Piasku. Prowadzi równoleżnikowo od ulicy Łobzowskiej na zachodzie do ulicy Krowoderskiej na wschodzie^[1].

W potocznym języku ulica określana jest jako plac Biskupi. Bierze się to z jej znacznej szerokości – na większości swojej długości posiada dwie jezdnie rozdzielone zieleńcem. Szerokość typowej ulicy posiada jedynie na pierwszym, krótkim odcinku między ulicami Łobzowską i Asnyka^[2].

Ulica położona jest na obszarze dawnej jurydyki Biskupie^[2]. Jeszcze przed lokacją Krakowa w 1257 roku część okolicznych terenów stanowiła własność biskupów krakowskich. Na początku XIV wieku biskup Jan Muskata zakupił kolejne grunty, a później powstała tu osada o nazwie nawiązującej do statusu własnościowego. Najprawdopodobniej początkowo był to folwark biskupów krakowskich, który z czasem rozwinął się w osadę rzemieślniczo-ogrodniczą. Zamieszkiwała tutaj służba Pałacu Biskupiego, liczni rzemieślnicy, przeważnie piekarze posiadający prawo do wypieku chleba i sprzedawania go w Krakowie, również ogrodnicy, krawcy oraz przedstawiciele innych rzemiosł, w większości tzw. partacze, czyli rzemieślnicy niezrzeszeni w cechach^[3].

Nazwy „ulica Biskupia” do końca XVIII wieku używano w odniesieniu do obecnej ulicy Krowoderskiej – głównego traktu biegnącego przez jurydykę. Obecną ulicę Biskupią określano z kolei „placem Gołym”, jak również jako bezimienna droga. Obecna nazwa funkcjonuje od 1807 roku – w XIX wieku stosowano ją również w odniesieniu do ulicy Asnyka^[2].

Na początku XXI wieku znaczną część placu zajmował półdziki parking samochodowy. Planowano tu budowę parkingu podziemnego, z których to planów władze miasta wycofały się po protestach społecznych, poprzestając na koncepcji rewitalizacji obszaru placu Biskupiego do standardu zazielenionego skweru i placu miejskiego. Inwestycja rozpoczęła się w połowie 2019 roku. Wedle pierwotnych planów miała ona zostać ukończona jeszcze tego samego roku. Z powodu problemów proceduralnych prace się jednak przedłużały. Pod koniec 2020 roku miasto zerwało umowę z wykonawcą i po przeprowadzeniu inwentaryzacji placu budowy rozpisano nowy przetarg na dokończenie prac budowlanych^[4].

Przebudowa placu zakończyła się z początkiem lutego 2022 roku. Na zrewitalizowanym obszarze urządzono trzy strefy. Pierwsza, parkowa, największa obejmuje zachodnią część placu, gdzie dokonano nowych nasadzeń oraz zamontowano elementy małej architektury: ławki, kosze na śmieci, oświetlenie. Druga, środkowa obejmuje plac zabaw, w którego infrastrukturze znalazły się m.in.: trampoliny, ścianka zabawowa oraz miejsce do rysowania kredą czy gry w klasy. Trzecia strefa, położna najbliżej ulicy Krowoderskiej stanowi plac miejski z ławkami, dekoracyjnym oświetleniem oraz fontanną. Zmodernizowano również nawierzchnię chodników wokół placu, jezdni samochodowych, wzdłuż których wyznaczono miejsca parkingowe; zamontowano też nowe stojaki rowerowe. Koszty całej inwestycji ostatecznie wyniosły łącznie ok. 6,1 mln złotych^[5][6].

W 2022 roku, w związku z inwazją Rosji na Ukrainę oraz lokalizacją przy ulicy Konsulatu Generalnego Rosji, do Kancelarii Rady Miasta Krakowa wpłynął projekt uchwały Komitetu Obywatelskiej Inicjatywy Uchwałodawczej „Ulica Obrońców Ukrainy 2022 roku” w Krakowie, w sprawie zmiany nazwy ulicy Biskupiej, która odtąd miałby się nazywać „ulica Obrońców Ukrainy 2022 roku”^[7]. Projekt został odrzucony przez radnych. Aprobatę Rady w trakcie sesji 13 kwietnia 2022 roku uzyskał natomiast projekt nadania wschodniej części placu Biskupiego nazwy „Skwer Wolnej Ukrainy”^[8]. Skwer o takiej nazwie otwarto 12 lipca 2022^[9].

Wcześniej, jeszcze przed modernizacją ulicy, 4 lipca 2018 roku, zapadła decyzja o nazwaniu skweru w zachodniej części placu imieniem Aleksandra Biborskiego, architekta i króla kurkowego w latach 1914–1919^[10].

Zabudowa jurydyki Biskupie od czasów średniowiecznych niemal wyłącznie drewniana wielokrotnie była niszczona, m.in. w 1528 roku, następnie podczas oblężenia arcyksięcia Maksymiliana Habsburga (1587), jak również w trakcie potopu szwedzkiego w 1655 roku. W wyniku rewizji przeprowadzonej po tym ostatnim wydarzeniu, w 1659 roku, ujawniono, że z 51 domów znajdujących się przed potopem na Biskupim przetrwało jedynie 5^[3].

Do XIX wieku ulica pozbawiona była monumentalnej zabudowy. Wyjątek stanowił wzniesiony pod koniec XVII wieku kościół św. Franciszka Salezego i klasztor wizytek. Zabudowę w połowie XIX stulecia stanowiły przeważnie parterowe domy o charakterze dworków. Pierwsze dwu- i trzypiętrowe kamienice czynszowe wzdłuż ulicy zaczęły powstawać pod koniec XIX wieku. Są to domy wzniesione w większości w stylu historyzmu^[2][11].

• ul. Biskupia 1 (ul. Asnyka 12, Łobzowska 9) – kamienica, zespół budynków Zakładu Energetycznego w skład którego wchodzi także budynek dawnej podstacji elektrowni, znajdujący się w narożu ulicy Biskupiej i Łobzowskiej i nieposiadający własnego wejścia. Projektował Jan Rzymkowski, 1908.
• ul. Biskupia 2 (ul. Łobzowska 11) – Jasny Dom. Projektował Jan Zawiejski jako swój dom własny, 1909–1910.
• ul. Biskupia 3 (ul. Asnyka 9) – kamienica w stylu neobarokowym. Projektował Aleksander Biborski, wzniesiona ok. 1897.
• ul. Biskupia 4 – Dom Nad Młynówką. Projektował Roman Weindling, 1921.
• ul. Biskupia 5 – kamienica w stylu neobarokowym. Projektował Beniamin Torbe, 1894.
• ul. Biskupia 6 – kamienica w stylu wczesnego modernizmu. Projektował Witold Skwierzyński jako swój dom własny, 1913.
• ul. Biskupia 7 (ul. Fenn’a 1) – zabytkowa kamienica w stylu neobarokowym. W okresie międzywojennym Konsulat Węgier. Od lat 90. XX wieku Konsulat Generalny Rosji. Projektował E. Zaklik, 1905.
• ul. Biskupia 8 – kamienica w stylu wczesnego modernizmu. Projektował Teodor Hoffmann jako swój dom własny, 1913–1914.
• ul. Biskupia 9–11 (ul. Fenn’a 2) – Kamienica Fabryki Ćmielów. Projektował Fryderyk Tadanier, 1937–1938.
• ul. Biskupia 10 – kamienica w stylu neobarokowym. Projektował Władysław Grabowski, 1892.
• ul. Biskupia 12 – kamienica w stylu neobarokowym. Projektowali Romuald Flasiński i Karol Janecki, 1892.
• ul. Biskupia 14 – kamienica w stylu modernistycznym. Projektował Sławomir Odrzywolski, 1933.
• ul. Biskupia 16 – kamienica, dom Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMP. Godło kamienicy przedstawia św. Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem.
• ul. Biskupia 18 – kamienica, dom Związku Inwalidów Wojennych.
• ul. Biskupia 19 (ul. Krowoderska 8) – gmach YMCA. Projektował Wacław Krzyżanowski, 1925–1927.
• ul. Biskupia 20 – modernistyczna kamienica.
• ul. Biskupia 22 (ul. Krowoderska 16–18) – kościół św. Franciszka Salezego i klasztor ss. wizytek.

We wschodniej części placu, obecnie stanowiącej Skwer Wolnej Ukrainy, do 1965 roku znajdował się drewniany barak miejski, wzniesiony w 1891 roku przez Jana Sas-Zubrzyckiego. W latach 1893–1956 był on siedzibą Szkoły Podstawowej im. św. Wojciecha. W kolejnych latach pomieszczenia w nim zajmowało X Liceum Ogólnokształcące. W baraku znajdowało się osiem sal lekcyjnych, kancelaria i mieszkanie woźnego. Szkoła została upamiętniona tablicą wmurowaną w elewację gmachu YMCA od strony ulicy Biskupiej^[3].

• 
  Widok ze wschodu, z ul. Krowoderskiej
• 
  ul. Biskupia 1
  Dawna podstacja elektryczna
• 
  ul. Biskupia 2
  Jasny Dom kamienica własna Jana Zawiejskiego
• 
  ul. Biskupia 4
  Dom Nad Młynówką (proj. Roman Weindling, 1921)
• 
  ul. Biskupia 6
  Kamienica (proj. Witold Świerzyński, 1913)
• 
  ul. Biskupia 7
  Konsulat Generalny Federacji Rosyjskiej
• 
  ul. Biskupia 8
  Kamienica (proj. Teodor Hoffmann, 1913–1914)
• 
  ul. Biskupia 10
  Kamienica (proj. Władysław Grabowski, 1892)
• 
  ul. Biskupia 16
  Kamienica, dom Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Bogarodzicy
• 
  ul. Biskupia 18
  Kamienica, dom Związku Inwalidów Wojennych
• 
  ul. Biskupia 22
  kościół św. Franciszka Salezego i klasztor ss. Wizytek, widok od bramy z ul. Biskupiej.
• 
  Skwer Aleksandra Biborskiego
• 
  Skwer Wolnej Ukrainy
• 
  Fontanna

• Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, wydawca Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, Kraków 2023, ISBN 978-83-66253-46-9 t. I s. 128