Bardisi Kilisesi
40°25′39″K 42°20′41″D / 40.42750°K 42.34472°D / 40.42750; 42.34472İnanç Doğu Ortodoks Kilisesi Mezhep Gürcü Ortodoks Kilisesi Durum Yıkıntılar Mimari Tamamlanma ? Orta Çağ
Bardisi Kilisesi (Gürcüce): ბარდისის ეკლესია), Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Bardisi (Bardız) olan Gaziler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.[1]
Tarihçe
Bardisi Kilisesi'nin bulunduğu Bardisi (Bardız), Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve yerleşimi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bu tarihte Bardisi Kilisesi'nin Samtshe hükümdarı Mzeçabuki'nin saray kilisesi olduğu Gürcüce yazıttan da anlaşılmaktadır. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1907 yılındaki araştırma gezisi sırasında, Bardisi Kalesi'nin hemen yakınıdaki Bardisi Kilisesi büyük ölçüde yıkılmıştı, ama Gürcüce yazıtları duruyordu. Günümzde ise kiliseden geriye duvarlarının bazı bölümleri kalmıştır.[1][2] Bardisi (ბარდისი), Gürcüce bir yer adı olup çalı anlamındaki "bardi" (ბარდი) kelimesinden türemiştir ve "çalılık" anlamına gelir.[3]
Mimari
Gaziler köyünün merkezinde, eski kale ve sarayın hemen yakınıda bulunan Bardisi Kilisesi, haç planlı ve kubbeli bir yapı olarak inşa edilmiştir. Kili günümüze yıkık halde ulaşmış olup yapıdan sadece kaplama taşları sökülmüş duvar bölümleri kalmıştır.[1]
Ekvtime Takaişvili’nin 1907 yılında verdiği bilgiye göre, bu tarihte Samtshe hükümdarı Mzeçabuki’nin sarayı tamamen yıkılmıştı. Bununla birlikte sarayın kilisesi olan Bardisi Kilisesi görece iyi durumdaydı. Tek nefli bir bazilika diye tanımladığı kilisenin içi ve dışı kesme taşlarla kaplıydı. Çatısı çökmüş, ama duvarları sağlamdı. Fakat batı ve kuzey duvarlarının kaplama taşlarının bir kısmı sökülmüştü. Giriş kapısı güneyde bulunan kilisenin doğu, batı ve güneyde pencereleri bulunuyordu. O tarihte kilisenin kapısı taş duvarla kapatılmıştı. Giriş kapısının çevresi kabartmalar süslenmişti ve yarı dairesel bir kemeri bulunuyordu. Bu kemerin altındaki taşta kucağında İsa ile Meryem figürü bulunuyordu. Bebek İsa’nın altında Gürcü alfabesinin Nushuri harfleriyle "ქ’ე", yani "ქრისტე" (İsa) yazıyordu.[2]
Bardisi Kilisesi'nin kapısının iki yanında gül formunda iki süsleme yer alıyordu. Kapının sağındaki beş irice taşta doğuya doğru uzanan Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle bir yazıt bulunmaktadır. Yazı “... ამ ეკ-ლს აღმშნბ[ლსა ათბგსა პა]ტონსა მზეჭაბკს” diye başlıyor, sonra doğuya doğru “დღგრძბით შ-ნ ღ-ნ” şeklinde devam ediyor. Bu yazı Takaişvili tarafından “... ამ ეკლესიის აღმაშენებე[ლსა ათაბაგსა პა]ტრონსა მზეჭაბუკს დღეგრძელობით შეუნდვნენ ღმერთმან” (Bu kiliseyi yaptırmış olan sahibi Atabagi Mzeçauki’ye Tanrı uzun ömür ihsan eylesin) şeklinde okunmuştur. Ekvtime Takaişvili bu yazıtın I. Kaihosrovi’nin oğlu olan ve 1516 yılında ölen Mzeçabuki’ye ait olduğunu yazmıştır.[4]
Bardisi Kilisesi'nin taşları köyde bir çeşmenin yapımında kullanılmıştır. Caminin yakınındaki bu çeşmede Gürcüce yazıt tespit edilmiştir. Bazı taşlar ise caminin avlusunda bulunmaktadır.[5]
Kaynakça
- ^ a b c 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 29. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 41-42". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ "ბარდი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 14 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 42". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 29-30. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
