Berta Manastırı (Gürcüce: ბერთა veya ბერთის მონასტერი; okunuşu: “berta” veya "bertis monast'eri"), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ili merkez ilçesine bağlı Ortaköy’de (eski adı Berta) bulunan eski bir Gürcü Ortodoksmanastırıdır. 8. veya 9. yüzyılda inşa edilmiştir. Yapının ayakta kalan kısmı günümüzde cami olarak kullanılmaktadır.
Tarihçe
Berta Manastırı’ndan ilk kez 10. yüzyılda Gürcü yazar Giorgi Merçule söz etmiştir. Buna göre manastır, Gürcü Bagrationi Hanedanının yönettiği Tao-Klarceti’de Grigol Hantsteli'nin (759-861) rehberliğinde faaliyet gösteren dinsel kurumlardan biriydi. Manastırın 830-840’larda kurulduğu tahmin edilmektedir. Grigol Hantsteli’nin Yaşamı’ adlı elyazması ile birinci Berta İncili (10. yüzyıl) ve ikinci Berta İncili’ne (12. yüzyıl) düşülen notlara göre Berta Manastırı Meryem Ana'ya adanmıştır.[1]
Berta Manastırı yapıları, bugünkü Ortaköy’e yukarıdan bakan bir tepede, düzgün blok taşlardan inşa edilmiştir. Birkaç kubbeli yapıdan oluşan Berta Manastırı, bölgenin 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçmesinden sonra terk edilmiştir. Manastırın ayakta kalan kilisesi, tahminen 17. yüzyılda camiye çevrilmiştir ve cami günümüzde Ortaköy Kilise Camii olarak anılmaktadır. Manastırın büyük bir dikdörtgen yapı olan yemekhanesi, cami olarak kullanılan ana kilise gibi ayakta kalmış bir yapıdır.[2][3]
12. yüzyıla ait Berta İncili’nin kabartmalı ön ve arka kapağı.
Berta Kilisesi
Günümüzde Ortaköy Kilise Camii'nin yapısına dönüşmüş olan Berta Kilisesi, 9. yüzyılda, Gürcü Krallığı döneminde Berta Manastırı'nın ana kilisesi olarak inşa edilmiştir. Doğu duvarındaki bir taşta Gürcü alfabesinin Nushuri karakterleriyle yazılmış olan Gürcüce yazı bu dönemden kalmış ve tahrip olmakla birlikte günümüze ulaşmıştır. Kilise kesme kireçtaşlarıyla inşa edilmiştir. İç duvarları sonradan sıvanmış olmasına karşın, duvar resimlerinin izleri bugün de fark edilmektedir. Berta Kilisesi'nin güney duvarına bitişik yapı bugün temel seviyesine kadar yıkık haldedir.[4]
Berta yazmaları
Berta Manastırı, dinsel eserlerin elyazması olarak çoğaltıldığı yerlerden biriydi. Gürcü elyazması sanatının en önemli eserleri olan Berta İncilleri günümüze ulaşmıştır. 998 yılına tarihlenen bu İncil’, ABD'de Harvard Üniversitesi Kütüphanesi'nde korunmaktadır. 12. yüzyıla ait başka bir Berta İncili ise, Gürcistan’ın başkenti Tiflis’teki Ulusal Elyazmaları Merkezi’ndedir. Bu İncil’in cilt kapakları Opizalı bir el sanatları ustası olan Beşken (Beşken Opizari) tarafından süslenmiştir. Berta İncilleri’nin cilt kapağı, ayrıntılar dışında, aynı dönemde Tao-Klarceti’de çoğaltılan Tskarostavi İncilleri ile aynı özellikleri taşır.[5]
Kaynakça
^Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 20, ISBN 9789941478178.
^2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 44 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
^""Ortaköy Kilise Camii - Artvin"- Türkiye Kültür Portalı". 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2023.
^2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 44. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
^Mine Kadiroğlu - Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, s. 173, ISBN 9789944579216.
