Maymun çiçeği virüsü

  • g
  • t
  • d
Maymun çiçeği virüsü partüküllerinin renklendirilmiş geçirimli elektron mikrograf görüntüsü.

Maymun çiçeği virüsü (İngilizce: Monkeypox virus; MPV, MPXV veya hMPXV),[1] insanlarda ve diğer memelilerde maymun çiçeği hastalığına neden olan çift sarmallı bir DNA virüsü türüdür. Ortopoksvirüs cinsine ait zoonotik bir virüstür ve variola, cowpox ve vaccinia virüsleriyle yakından ilişkilidir. Maymun çiçeği virüsü oval yapıdadır ve lipoprotein bir dış membrana sahiptir. Genomu yaklaşık 190 kb'dir. Çiçek ve maymun çiçeği virüslerinin her ikisi de ortopoksvirüslerdir ve çiçek aşısı, hastalığa yakalanmadan önceki 3-5 yıl içinde yapılırsa maymun çiçeğine karşı etkilidir.[2] İnsanlarda maymun çiçeğinin belirtileri arasında kabarcıklar oluşturan ve daha sonra kabuk bağlayan döküntü, ateş ve şişmiş lenf düğümleri bulunur.[3] Virüs, hayvanlar ve insanlar arasında lezyonlara veya vücut sıvılarına doğrudan temas yoluyla bulaşabilir.[4] Virüse maymunlardan izole edildikten sonra maymun çiçeği virüsü adı verildi, ancak bu virüsün taşıyıcılarının çoğu daha küçük memelilerdir.[3]

Virüs, insanlarda enfeksiyonların nispeten sık görüldüğü Orta Afrika'da endemiktir.[5] Maymun çiçeği virüsü için birçok doğal konakçı olmasına rağmen, kesin rezervuarlar ve virüsün doğada nasıl dolaştığı daha fazla araştırılmalıdır.[6]

Belirtiler ve bulgular

Maymun çiçeği hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Yakınmalar, virüs ile temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar.

Hastalığı ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür. Bu belirti ve bulguların çoğu birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.

Ciltteki döküntüler, ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür. Avuç içi ve ayak tabanlarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir. Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda veya çok fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp, deriden kabarık hale gelir; ardından içleri berrak sıvı ile dolarak “vezikül” görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya döner ve “püstüller” oluşur. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar. Bu süreç, genellikle 2-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir. Hastalığa bakteriyel enfeksiyonlar eklenebilir, zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.

Bulaşma

Hayvandan insana

Zoonotik bulaşma, ölü ya da diri olsun enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları, yaraları veya mukozal lezyonlarıyla doğrudan temas yoluyla gerçekleşebilir. Virüsün, ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya keseli sıçanları, fındık fareleri ve farklı maymun türleri de dahil olmak üzere birçok hayvanda görüldüğü Afrika'da ortaya çıktığı düşünülmektedir. Maymun çiçeği virüsünün doğal rezervuarı henüz belirlenmemiş olsa da, kemirgenlerin en olası rezervuar olduğu tahmin edilmektedir. Uygun şekilde pişirilmemiş et yemek ve enfekte hayvanların diğer ürünlerini tüketmek enfeksiyonun yayılmasında önemli bir risk faktörü olarak ortaya çıkmaktadır.[7]

İnsandan insana

Maymun çiçeği virüsü, bir kişiden diğerine enfeksiyöz lezyon materyali veya ciltteki, ağızdaki veya cinsel organlardaki sıvı ile temas yoluyla bulaşabilir. Buna dokunma, yakın temas ve seks sırasında temas dahildir. Ayrıca konuşma, öksürme veya hapşırmadan kaynaklanan solunum damlacıkları yoluyla da yayılabilir.[8][9] 2022-2023 salgını sırasında, insanlar arasındaki bulaşma neredeyse yalnızca cinsel temas yoluyla olmuştur.[10] Giysi veya yatak takımı gibi fomitlerden (enfekte bir kişi tarafından dokunulduktan sonra bulaşıcı hale gelebilen nesneler) enfeksiyon riski daha düşüktür, ancak önlemler alınmalıdır.[8]

Virüs, kırık deri veya ağız, solunum yolu veya cinsel organlar gibi mukozal yüzeylerden vücuda girer.[11][12]

İnsandan hayvana

İnsandan hayvana bulaşmanın kaydedilmiş iki örneği vardır. Her ikisi de 2022-2023 küresel salgını sırasında meydana gelmiştir. Her iki vakada da, evcil bir köpeğin sahipleri önce enfekte olmuş ve enfeksiyonu evcil hayvana bulaştırmıştır.[12][13]

Virüsün tarihi

Maymun çiçeği virüsü ilk olarak 1958 yılında Preben von Magnus tarafından Kopenhag, Danimarka'da laboratuvar hayvanı olarak kullanılan yengeç yiyen makak maymunlarında (Macaca fascicularis) tanımlanmıştır.[14] Virüse başlangıçta maymunlardan izole edildiği için maymun çiçeği virüsü adı verilmiştir; daha sonraki araştırmalar maymunların ana konak olmadığını ortaya koymuştur. Orta ve Batı Afrika'nın tropikal ormanlarındaki diğer küçük memelilerin[15] doğal bir rezervuar oluşturduğundan şüphelenilmektedir.[16]

İlk insan enfeksiyonu 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde teşhis edilmiştir.[8] Orta Afrika'nın endemik bölgelerinde ikincil insandan insana enfeksiyon ile küçük viral salgınlar rutin olarak meydana gelmektedir. Enfeksiyonun birincil yolunun enfekte hayvanlar veya vücut sıvıları ile temas olduğu düşünülmektedir.[17] Afrika dışında insanlarda bildirilen ilk salgın 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde meydana gelmiş; egzotik evcil hayvan olarak ithal edilen Gambiya poşetli sıçanlarına bağlanmıştır.[18] Daha sonra Orta Afrika'daki endemik bölgelerin dışındaki bölgelerde bir dizi salgın olmuştur.

Kaynakça

  1. ^ "Mpox (monkeypox) outbreak 2022". www.who.int (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023. 
  2. ^ "Baby boomer alert: Will your childhood smallpox vaccine protect against monkeypox?". News @ Northeastern (İngilizce). 11 Ağustos 2022. 18 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2022. 
  3. ^ a b "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 18 Nisan 2023. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  4. ^ CDC (18 Ekim 2022). "Monkeypox in the U.S." Centers for Disease Control and Prevention (İngilizce). 26 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2022. 
  5. ^ Bunge, Eveline M.; Hoet, Bernard; Chen, Liddy; Lienert, Florian; Weidenthaler, Heinz; Baer, Lorraine R.; Steffen, Robert (11 Şubat 2022). "The changing epidemiology of human monkeypox – A potential threat? A systematic review". PLOS Neglected Tropical Diseases. 16 (2): e0010141. doi:10.1371/journal.pntd.0010141. PMC 8870502 $2. PMID 35148313.  |erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım)
  6. ^ "Mpox in Animals | Mpox | Poxvirus | CDC". www.cdc.gov (İngilizce). 27 Nisan 2023. 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2023. 
  7. ^ "Monkeypox". www.who.int (İngilizce). 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2022. 
  8. ^ a b c "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 18 Nisan 2023. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  9. ^ "Mpox - How It Spreads". Centers for Disease Control and Prevention (İngilizce). 2 Şubat 2023. 21 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2023. 
  10. ^ "Safer Sex, Social Gatherings, and Mpox". Centers for Disease Control and Prevention (İngilizce). 28 Nisan 2023. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  11. ^ "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 18 Nisan 2023. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  12. ^ a b "Brazil: Domestic puppy in Minas Gerais contracts monkeypox, Lived with confirmed human case". Outbreak News Today (İngilizce). 30 Ağustos 2022. 10 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2023. 
  13. ^ Seang, Sophie; Burrel, Sonia; Todesco, Eve; Leducq, Valentin; Monsel, Gentiane; Le Pluart, Diane; Cordevant, Christophe; Pourcher, Valérie; Palich, Romain (August 2022). "Evidence of human-to-dog transmission of monkeypox virus". The Lancet. 400 (10353). ss. 658-659. doi:10.1016/s0140-6736(22)01487-8. ISSN 0140-6736. PMC 9536767 $2. PMID 35963267. 
  14. ^ "Monkeypox". New Scientist. Cilt 80. Reed Business Information. 30 Kasım 1978. ss. 682-. ISSN 0262-4079. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. 
  15. ^ Igiebor FA, Agbontaen OJ, Egharevba PA, Amengialue OO, Ehiaghe JI, Ovwero E, Ehiaghe FA (May 2022). "Monkeypox: Emerging and Re-Emerging Threats in Nigeria". Journal of Basic and Applied Sciences. 7 (1). Benin City, Nigeria: Faculty of Science, Benson Idahosa University. ss. 119-132. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2022. 
  16. ^ Lansiaux E, Jain N, Laivacuma S, Reinis A (December 2022). "The virology of human monkeypox virus (hMPXV): A brief overview". Virus Research. Cilt 322. s. 198932. doi:10.1016/j.virusres.2022.198932. PMC 9534104 $2. PMID 36165924. 
  17. ^ Meyer H, Perrichot M, Stemmler M, Emmerich P, Schmitz H, Varaine F, ve diğerleri. (August 2002). "Outbreaks of disease suspected of being due to human monkeypox virus infection in the Democratic Republic of Congo in 2001". Journal of Clinical Microbiology. 40 (8). ss. 2919-2921. doi:10.1128/JCM.40.8.2919-2921.2002. PMC 120683 $2. PMID 12149352. 
  18. ^ "2003 U.S. Outbreak Monkeypox". CDC (İngilizce). 11 Mayıs 2015. 15 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. 

Dış bağlantılar

  • "15 soruda 'maymun çiçeği' hastalığı: Nasıl bulaşır, ölümcül mü, belirtileri neler, pandemi yaratır mı?". birgun.net. 22 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Dış bağlantılar

  • CDC – CDC Maymun çiçeği sayfası 29 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Dünya Sağlık Örgütü Maymun çiçeği sayfası 21 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin
  • NLI: 987007541631805171