Odeki Kilisesi
40°30′15″K 41°21′30″D / 40.50417°K 41.35833°D / 40.50417; 41.35833İnanç Doğu Ortodoks Kilisesi Mezhep Gürcü Ortodoks Kilisesi Durum Samanlık Mimari Mimari tür Kilise Mimari biçim Gürcü mimarisi Tamamlanma 15. yüzyıl
Odeki Kilisesi (Gürcüce ოდეკის ეკლესია), Aşağı Odeki Kilisesi ve Aşağı Odik Kilisesi olarak da bilinir, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adı Odeki olan Aşağıserdarlı köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.[1]
Tarihçe
Odeki, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesindeki köylerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 1549 tarihli Gürcistan seferiyle Gürcülerden ele geçirmiştir. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde bu köyün 611 haneden oluşan büyük bir yerleşim olduğu görülmektedir. Odeki Kilisesi, bu köyde günümüze ulaşmış altı kiliseden biriydi. Kilisedeki Gürcüce yazıt üzerinden bu yapının en geç 15. yüzyılda inşa edildiği söylenebilir. Bununla birlikte tarihlendirilmemiş Gürcü alfabesinin (Gürcü alfabesi|Asomtavruli]] yazıtı kilisenin daha eski dönemde inşa edildiğini göstermektedir. Günümüzde Odeki Kilisesi, eklenmiş yeni yapılarla samanlık olarak kullanılmaktadır.[1][2]
Mimari
Odeki Kilisesi, köyün bugün İkikgil adını taşıyan mahallesinde bir köylünün bahçesinde neredeyse olduğu gibi günümüze ulaşmıştır. Ancak kilise, sonradan batı ve kuzey tarafı ile üst kısımdan sonradan eklenen başka yapılarla kapatılmıştır. Bu yeni yapılar, kiliseye iki taraftan bitişik ve üstüne kat çıkılarak inşa edilmiştir.
Odeki Kilisesi, kaba yontulmuş taşlar ve kireç harcıyla inşa edilmiş olan kilisenin iç ve dış cepheleri aynı tip taşlarla kaplanmıştır. Yapının güney duvarında iki adet girişi bulunmaktadır. Doğu ve batıda birer penceresi vardır; ancak bugün batı taraftaki penceresi kapatılmıştır. Apsiste Gürcüce yazıtlar bulunmaktadır. Bu yazıtlardan en uzun olanı 12 satırdan oluşmakta ve Gürcü alfabesinin en eski biçimi Asomtavruli ve Nushur-Hutsuri karakterleriyle kazılmıştır. Diğer yazıtların ise bazı bölümleri bugüne ulaşmıştır. Apsiste yer alan ve 13 satırdan oluşan yazıtlardan biri 15-16. yüzyıla tarihlenmektedir. Bu yazıtta Tanrı’nın ve Aziz Stepane’nin Abumi’nin oğlu olan Hahuli’den Pavle Patirikesdze’yi bağışlaması istemiştir.[1]
Gürcüce yazıt, Gürcü öğretim üyesi Teimuraz Cocua tarafından „წ. ღ(მერთ)ო და წ(მიდა)ო სტ{ე}ფა|ნე, შ(ეიწყალ)ე ცოდვ{ი}ლი ხ{ა}ხუ|ლ{ა}რი პ{ა}ვლე პ{ა}ტირიკესძე, | აბუმის (?) შვ{ი}ლი. იმ <წ> | წელიწადს დავწე|რე, რომ სენი | იყო, ზაქ{ა}რია | მომკუდ{ა}რ|იყო, | დღე{სა} კ{ჳ}რ{ია}კეს, | ოკდო{ნ}ბე|რსა | ერთსა“ (Çevirisi: Aziz Tanrım ve Aziz Stepane, Abumi’nin oğlu, Hahuli’den günahkâr Pavle Patirikesdze’yi bağışla. Salgının olduğu, Zakaria’nın öldüğü yıl yazdım, bugün Pazar, Ekim’in biri) şeklinde okunmuştur.[1]
Kaynakça
- ^ a b c d 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 145. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 94. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
