Kościół Przemienienia Pańskiego w Katowicach

Kościół Przemienienia Pańskiego
w Katowicach

kościół parafialny
Kościół od strony ulicy Sokolskiej (2024)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. Sokolska 12
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Przemienienia Pańskiego w Katowicach
Wezwanie	Przemienienie Pańskie
Wspomnienie liturgiczne	1 niedziela sierpnia
Historia Data zakończenia budowy 1897 Data poświęcenia 3 września 1978[a] Ważniejsze przebudowy 1975–1978 Aktualne przeznaczenie archidiecezja katowicka
Dane świątyni Styl funkcjonalizm[b] Architekt Tadeusz Łobos, Jan Głuch Świątynia • materiał bud. • powierzchnia • cegła 660,79 m² Organy • liczba głosów • liczba manuałów 21 2+P
Położenie na mapie Katowic Kościół Przemienienia Pańskiego
Położenie na mapie Polski Kościół Przemienienia Pańskiego
Położenie na mapie województwa śląskiego Kościół Przemienienia Pańskiego
50°15′44,2″N 19°00′54,6″E/50,262278 19,015167
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Przemienienia Pańskiego w Katowicach – rzymskokatolicki kościół parafialny parafii Przemienienia Pańskiego położony przy ulicy Sokolskiej w Katowicach, na terenie dzielnicy Śródmieście. Posługują w nim dominikanie, którzy w tym samym miejscu mają swój konwent.

Świątynia została wzniesiona w 1897 roku, a w latach 1975–1978 została gruntownie przebudowana. Zmodernizowany kościół poświęcił 3 września 1978 roku bp Herbert Bednorz, a 26 sierpnia 2012 roku przejęli go dominikanie.

Kościół został wzniesiony w 1897 roku w stylu neogotyckim według projektu Louisa Damego^[1] dla potrzeb parafii starokatolickiej, lecz dzieje jego powstania sięgają lat 60. XIX wieku^[2]. W 1860 roku została wzniesiona pierwsza w granicach ówczesnych Katowic świątynia rzymskokatolicka. Był to obiekt zbudowany w technice muru pruskiego i znajdował się w miejscu późniejszej siedziby Filharmonii Śląskiej im. H.M. Góreckiego w pobliżu placu Wolności^[3].

20 listopada 1870 roku konsekrowano kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, dlatego też tymczasowa świątynia straciła rację istnienia. W tym samym roku doszło do powstania Kościoła starokatolickiego^[4], a mocno rozwijająca się gmina starokatolicka w Katowicach przejęła tymczasową świątynię rzymskokatolicką, nabywając ją za sumę 560 talarów^[5]. 22 lipca 1872 roku (bądź 23 lipca 1871 roku^[4]) odprawiono w nim pierwsze nabożeństwo starokatolickie^[6][5].

W 1874 roku miasto Katowice przystąpiło do wytyczania placu Wolności i kościół starokatolików ze swego pierwotnego miejsca został przeniesiony na północ, na wolną parcelę w rejonie współczesnego skrzyżowania ulic F. Chopina i Sokolskiej^[4]. Z czasem okazało się, że i to miejsce nie było odpowiednie, a sam kościół nie był przewidziany do długiego użytkowania. Pod koniec XIX wieku został wzniesiony nowy obiekt w miejscu współczesnego kościoła pw. Przemienienia Pańskiego. W tym czasie gmina starokatolicka była nieliczna, dlatego powstała świątynia na 200 wiernych^[1]. Kościół ten uznawany był za przebudowaną formę pierwszego rzymskokatolickiego kościoła w Katowicach w jego ówczesnych granicach, lecz faktycznie jest to całkowicie odmienna świątynia^[2].

Sytuacja starokatolików radykalnie się zmieniła po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski w 1922 roku^[1]. W lipcu 1938 roku wojewoda śląski Michał Grażyński przekazał parafii Mariackiej dotychczasową świątynię starokatolików. Nadano jej tytuł Przemienienia Pańskiego, a 15 marca 1940 roku powołano kurację. Pierwszym kuratusem, a później proboszczem parafii Przemienienia Pańskiego został ks. Henryk Proksch^[7].

Kościół Przemienienia Pańskiego w styczniu 1945 roku został dotkliwie uszkodzony przez bombę lotniczą, dlatego też zaczęto odprawiać liturgię w gmachu Filharmonii Śląskiej^[7]. Nieużywana świątynia z biegiem czasu niszczała, a kolejne petycje w sprawie remontu bądź rozbudowy kościoła kierowane w latach 1953–1960 do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach były odrzucane bez uzasadnienia^[8].

Remont kościoła przeprowadzono dopiero w 1960 roku z inicjatywy ks. Zygmunta Bauera, wykorzystując do celów liturgicznych barak nieopodal świątyni. 6 sierpnia 1973 roku, w święto Przemienienia Pańskiego biskup katowicki Herbert Bednorz poinformował parafian o zezwoleniu władz państwowych na rozbudowę kościoła^[8]. Zezwolenie to otrzymano 16 września i od razu przystąpiono do prac przygotowawczych, a w rozbudowę zaangażowano także parafian^[6]

Rozbudowa świątyni trwała etapami w latach 1975–1978^[8]. Pierwszy etap przebudowy obejmował wyburzenie murów absydy i zakrystii oraz wzniesienie w ich miejsce nowej nawy, prezbiterium i części mieszkalnej, a drugi obejmował rozbiórkę dachu i wieży kościoła, nadbudowę starych murów i pokrycie świątyni nowym dachem^[2]. Projekt pierwszego etapu przebudowy opracował Tadeusz Łobos, konstrukcję Franciszek Klimek, natomiast drugiego etapu Jan Głuch, konstrukcję Władysław Nowak, a kaplicę spowiedzi Jacek Machnikowski^[1].

3 września 1978 roku przebudowany kościół pw. Przemienienia Pańskiego został poświęcony przez bpa Herberta Bednorza. 18 marca 1985 roku wydał on dekret potwierdzający fakt istnienia przy nim parafii Przemienienia Pańskiego^[8].

W 1978 roku rozpoczęła się budowa organów przez Włodzimierza Truszczyńskiego. Zostały one poświęcone 6 sierpnia 1980 roku^[1]. We wnętrzu nad ołtarzem znajdowały się polichromie wykonane w 1986 roku według projektu Romana Nygi^[4], a także stacje drogi krzyżowej projektu Jana Grabarza^[1]. W 1999 roku prace modernizacyjne kościoła rozpoczął ówczesny proboszcz parafii ks. Zenon Działach, a jego pracę kontynuował ks. Grzegorz Glenc. 21 czerwca 2007 roku poświęcono odnowiony ołtarz główny, w którym wmurowano kamień z góry Tabor^[5].

26 sierpnia 2012 roku arcybiskup metropolita katowicki Wiktor Skworc przekazał parafię Przemienienia Pańskiego w ręce dominikanów wraz z umożliwieniem im posługi duszpasterskiej na jej terenie. Tego samego dnia dekretem generała zakonu o. Bruno Cadoré OP został erygowany w Katowicach Dom Przemienienia Pańskiego Polskiej Prowincji Zakonu Kaznodziejskiego^[9].

W kwietniu 2019 roku katowiccy dominikanie opublikowali wizualizacje przewidzianego do remontu wnętrza kościoła, a 14 stycznia 2020 roku opublikowali oni nowe wizualizacje ze zmodyfikowaną koncepcją architektoniczną. Zaprojektowano wówczas wnętrza z bardzo prostą architekturą, bez ozdób i z dominacją bieli. Według założeń architektów miało ono być dopasowane do ducha, w jakim funkcjonuje zakon i do charakteru ich posługi. Nowe wizualizacje spotkały się z głosami krytyki z niektórych stron^[10], dlatego też 27 stycznia 2020 roku odbyło się w kościele otwarte spotkanie poświęcone nowemu projektowi kościoła^[11].

W maju 2022 roku Kuria Metropolitalna w Katowicach wyraziła zgodę na remont kościoła^[12], a prace rozpoczęły się 20 czerwca tego samego roku^[13]. W ramach pierwszego etapu do końca 2022 roku wykonano ogrzewanie podłogowe, wylano nową posadzkę, pomalowano znaczą część kościoła i przebudowano prezbiterium, w którym pojawiło się nowe wyposażenie^[14]. W połowie czerwca 2023 roku rozpoczął się drugi etap remontu kościoła, w ramach którego wyłożono podłogi trawertynem raciszyńskim^[15].

Kościół Przemienienia Pańskiego położony jest przy ulicy Sokolskiej 12 w Katowicach, w narożniku przy skrzyżowaniu z ulicą A. Mickiewicza, na terenie dzielnicy Śródmieście. Nie jest on eksponowany i dodatkowo jest zasłonięty przez rosnące na placu kościelnym drzewa. Przed wejściem do świątyni znajduje się krzyż misyjny, a nieopodal ogrodzenia na cokole stoi figura Jezusa Chrystusa^[2].

Bryła kościoła jest prosta i składa się z prostopadłościennych bloków z płaskimi elewacjami, odwołując się w ten sposób do architektury funkcjonalizmu. Wysokie okna świątyni oddzielone są lizenami, a ściany zostały wysmuklone za pomocą szczelin. Z pierwotnego kształtu kościoła z 1897 roku zostały natomiast tylko partie murów nawy^[2]. Powierzchnia zabudowy kompleksu kościelnego wynosi 660,79 m², a powierzchnia użytkowa 1 279,50 m² (w tym samego kościoła 837 m²)^[1].

Wnętrze kościoła utrzymywane jest w jasnych barwach. Posadzka wyłożona jest trawertynem raciszyńskim^[14]. W kościele znajdują się organy wybudowane przez organomistrza Włodzimierza Truszczyńskiego i jest to 21-głosowy instrument, którego dyspozycja i brzmienie nawiązują do epoki baroku^[16].

W bocznej części kościoła znajduje się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej^[1].

• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• HenrykH. Olszar HenrykH., Parafie Kościoła rzymskokatolickiego w Katowicach, „Wieki Stare i Nowe”, 2 (7), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010, s. 196–235 [dostęp 2024-07-08]  (pol.).