Camili, Borçka

Ülke TürkiyeİlArtvinİlçeBorçkaCoğrafi bölgeKaradeniz BölgesiYüzölçümü • Toplam11,672 km²Rakım806 mNüfus • Toplam191Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)İl alan kodu0466İl plaka kodu08Posta kodu08490

Camili, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Hertvisi / Hertvis'tir.^[4] Türkiye tarafındaki Maçaheli bölgesinin diğer köyleriyle birlikte UNESCO'nun Camili Biyosfer Rezervi'ne ev sahipliği yapmaktadır.

Camili köyünün eski adı Hertvisi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Hertvisi (ხერთვისი), “dere” anlamına gelen “hevi” (ხევი) ile “birleşme” anlamına gelen “ertvis” (ერთვის) kelimelerinden türemiştir. Buna bağlı olarak Hertvisi adı, iki derenin birleştiği yerde kurulu yerleşim birimlerine verilmiştir. Nitekim Hertvisi, Eprati Deresi ile Mindieti Deresi'nin birleştiği yerde bulunmaktadır.^[5] Bu yer adı Türkçeye Hertvis şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Hertvis (خرتویس) olarak geçer.^[6]

Hertvisi köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Maçaheli'deki köylerinden biridir. Bu yerleşim Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasından da anlaşıldığı gibi geç orta çağda Gürcü Kilisesi’ne bağlı Tbeti Psikoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Hertvisi, söz konusu elyazmasında bu piskoposluğun kilisesinin bağışçılar listesinde köy olarak geçer.^[7] Nitekim Osmanlılar Hertvisi köyünü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir.

Hertvisi köyü, 1593 yılından bir süre önce tutulduğu tahmin edilen Defter-i İcmal-i Liva-i Şavşad ve İmerhevi başlıklı icmal defterine göre Macahel livasının 19 köyünden biriydi ve köyden alınan vergi hasılatı 6.690 akçeydi. Ağustos 1655 tarihli cizye defterine göre ise köyde 8 Hristiyan hane bulunuyordu. Bu nüfus, Osmanlı Devleti'nin Hristiyanlardan aldığı cizye vergisi ödüyordu.^[8]

Hertvisi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre Çıldır Eyaleti'ne bağlı Macaheli sancağının köylerinden biriydi. Vergi tahsili ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sayımda köyde 100 hanede 326 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince köyün toplam nüfusunun yaklaşık 652 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.Bu sırada köy, Hertvisi ve Gorgadzeti olmak üzere iki mahalle olarak kaydedilmiştir.^[9] Günümüzde Gorgadzeti Gürcistan sınırları içinde Aşağı Maçaheli bölgesindedir.

Hertvisi köyü, 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Salnamede "Hertvis-i Ulya" şeklinde kaydedilmiş olan köyde 81 hanede 30 kişi yazılmıştır. Nüfusun 300 kişi yerine 30 kişi yazıldığı tahmin edilebilir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, bunun sadece erkek nüfusu olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 300 kişiden oluştuğu söylenebilir. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 2 eşek, 2 beygir, 8 öküz, 17 inek, 300 keçi ve 42 koyun kaydedilmiştir.

Hertvisi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus sayımında Rus idaresinin Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) adıyla kaydettiği yerleşim, Batum sancağının Aşağı Acara kazasına bağlı Yukarı Hertvisi nahiyesinin altı köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nüfusu, 68 kişi erkek ve 61 kişi kadın olmak üzere, 45 hanede yaşayan 129 kişiden oluşuyordu. Zeda-Hertvisi nahiyesi, Zeda-Hertvisi köyü dışında, Akria, Eprati, Kvabistavi, Mindieti ve Zedvake köylerini kapsıyordu. Nahiyenin nüfusu, 377 kişi erkek ve 375 kişi kadın olmak üzere, 204 hanede yaşayan 712 kişiden oluşuyordu. Hem köyün hem de nahiyenin nüfusu, Müslüman Gürcü anlamında “Acaralı” olarak kaydedilmiştir.^[10]

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Hertvisi köyünden 45 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır. Çiçinadze'nin verdiği bilgiye göre Osmanlı döneminde bir kasaba olan Hertvisi o tarihte küçük bir köye dönüşmüştü. Köyde büyük bir cami bulunuyordu ve komşu köylerden insanlar cuma günü bu camide toplanıyordu.^[11][12]

Hertvisi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Hertvisi Türkiye'ye bırakıldı.

Hertvisi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde bu livanın Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Köydeki 20 hanede, 53'ü kadın ve 65'i erkek olmak üzere, 118 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir.^[13] Hertvisi veya Hertvis Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Camili olarak değiştirilmiştir.^[14] 1940 genel nüfus sayımında Maçaheli nahiyesinin idari merkezi olan Camili köyü, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 308 kişiye yükselmişti.^[15] 1965 genel nüfus sayımında Camili köyünde 437 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 247 kişi okuma yazma biliyordu.^[16]

Camili köyünde önemli tarihsel yapılar veya kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bu yapılardan biri olan Hertvisi Kalesi köyün kuzey kıyısında, derenin sol kıyısında yer bulunuyordu. Ancak kalenin akıbeti hakkında bir bilgi mevcut değildir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre Hertvisi köyünde bir de eski bir kilise vardı. Ancak köylüler bu kiliseyi yıkıp Hertvisi köyündeki büyük camiyi inşa etmişlerdir.^[12][17] Bu kilisenin Hertvisi Manastırı'nın kilisesi olması ihtimali vardır. Hertvisi Manastırı ise, köyün Sisvaeti mahallesinin 1 kilometre kuzeydoğusunda, yüksek bir kayanın dibinde inşa edilmişti. Bu manastırdan geriye sadece iki duvar kalmıştır.^[18]

Borçka-Camili Karayolu'nda Düzenli Köyü'nden sonra bulunan Camili, Borçka ilçe merkezine 50 km, Artvin il merkezine ise 82 km uzaklıktadır.^[19] Maral Deresi ve Efeler Deresi’nin birbirine kavuştuğu 400 m rakımlı Macahel Vadisi’ne kurulmuştur.^[20]

Kışın Posof ile benzerlik gösterse de Karçal Dağları üzerinden gelen soğuk hava ve Karadeniz'den gelen nemli hava burada aşırı kar yağışı bırakır ve sıcaklığı düşürür. Kışın ortalama sıcaklık 3.6 °C'dir ve ocak ayında 0 °C’nin iner.^[20]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2020	191[3]
2019	196[3]
2018	195[3]
2017	166[3]
2016	168[3]
2015	178[3]
2014	189[3]
2013	175[3]
2012	161[3]
2011	171[3]
2010	165[3]
2009	163[3]
2008	150[3]
2007	159[3]
2000	271[21]
1990	288[22]
1985	316[23]
1980	373[24]
1975	377[25]
1970	398[26]
1965	437[27]
1960	385[28]
1955	391[29]
1950	320[30]
1945	307[31]
1940	308[32]
1935	239[33]

• Camili, Borçka için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft