Cmentarz żydowski w Częstochowie

Cmentarz żydowski w Częstochowie

nr rej. 397/86 z 5 maja 1986[1]
Macewy w gąszczu zieleni cmentarnej
Państwo	Polska
Miejscowość	Częstochowa
Adres	ul. Złota, Częstochowa
Typ cmentarza	cywilny, wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Powierzchnia cmentarza	8,5 ha
Liczba grobów	4-5 tysięcy
Data otwarcia	1780 lub 1799
Data ostatniego pochówku	1973
Położenie na mapie Częstochowy Cmentarz żydowski w Częstochowie
Położenie na mapie Polski Cmentarz żydowski w Częstochowie
Położenie na mapie województwa śląskiego Cmentarz żydowski w Częstochowie
50°47′56,4000″N 19°10′12,0000″E/50,799000 19,170000
Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz żydowski w Częstochowie – położony jest przy ul. Złotej w dzielnicy Dąbie (administracyjnie Zawodzie-Dąbie), obok terenów Huty Częstochowa.

Jest jednym z największych kirkutów w Polsce. Zajmuje powierzchnię około 8,5 ha i obecnie niemal w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się na nim około 4–5 tysięcy macew, zarówno z polskimi, jak i hebrajskimi inskrypcjami, w większości oplecionych bluszczem. Część z nich została przemieszczona, złamana lub przewrócona. Do zniszczeń przyczyniły się też przez lata zanieczyszczenia z pobliskiej huty.

Został założony przez gminę żydowską pod koniec XVIII wieku (wcześniej częstochowscy Żydzi chowani byli na cmentarzu żydowskim w pobliskim Janowie), prawdopodobnie w 1799, choć niektóre źródła mówią o 1780^[2]. W 1907 przebudowany i ogrodzony. Do 1939 oraz w latach 1945–1950 znajdował się pod opieką gminy żydowskiej. W 1943, podczas likwidacji „małego getta”, na cmentarz przywożono Żydów, którzy byli natychmiast rozstrzeliwani i grzebani w zbiorowej mogile. Ostatniego oficjalnego pochówku dokonano na cmentarzu w 1970, lecz potajemne pogrzeby odbywały się jeszcze przez trzy lata.

Po 1950 cmentarz znalazł się wewnątrz terenów rozbudowywanej Huty Częstochowa, przez co dostęp do niego był utrudniony. Przyczyniło się to do ocalenia nekropolii, ale nie sprzyjało trosce o jej wygląd. Obecnie status prawny terenu cmentarza jest przedmiotem uzgodnień pomiędzy władzami Częstochowy oraz katowicką gminą żydowską.

W 1984 odbudowano bramę i ogrodzono teren, a w 1988 dokonano inwentaryzacji nagrobków. Jeszcze pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku wstęp na teren cmentarza był ograniczony i wymagał uzyskania przepustki, gdyż znajdował się na terenie będącym pod zarządem Huty Częstochowa^[3].

7 sierpnia 2007 grupa chuliganów dokonała profanacji cmentarza, niszcząc liczne nagrobki, malując na nich czarną farbą antysemickie symbole oraz krzyże celtyckie. Częstochowscy licealiści podjęli się akcji sprzątania i usuwania szkód. Niestety obecnie cmentarz jest nie tylko zdewastowany, ale również niezabezpieczony, a przez to narażony m.in. na dewastacje ze strony satanistów i antysemitów. Niemniej, cmentarz ten ma swój niepowtarzalny klimat, dzięki bujnemu rozwojowi nieprzycinanej zieleni cmentarnej, szczególnie bluszczu.

Do ciekawszych nagrobków należy tumba z 1937, w której pochowano nadrabina Nachuma Asza. Na czterech rogach jej wieka wyrzeźbione są orły, mogące być symbolicznymi strażnikami spokoju duszy. Prawdopodobnie jest to także nawiązanie do cytatu „Szybsi od orłów, potężniejsi od lwów” z II Księgi Samuela, mającego charakteryzować zmarłego. Warty uwagi jest ohel cadyka Pinchasa Menachema Justmana i jego syn Izaaka Meira Justmana z 1919. Czasy holokaustu upamiętniają:

• grób zbiorowy wojenny Żydów zamordowanych 4 stycznia 1943 roku z pomnikiem
• grób zbiorowy wojenny członków Żydowskiej Organizacji Bojowej poległych 20 sierpnia 1943 roku z pomnikiem
• grób zbiorowy wojenny 6 żydowskich partyzantów poległych w walce o wolność 19 marca 1943 roku
• zbiorowa mogiła wojenna bojowników żydowskich poległych w akcji na Ost-Bahn 22 kwietnia 1943 roku
• grób Leona i Jana Goldmanów (pochówek rodzinny) poległych w czasie II wojny światowej
• grób Markusa Eldermana
• zbiorowa mogiła wojenna poległych w dniu 26 lipca 1943 roku członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w bunkrze na terenie getta częstochowskiego
• zbiorowa mogiła wojenna rodzin Libermanów, Ofmanów i Słowików poległych w czasie II wojny światowej

• 
  Cmentarz zdewastowany przez Niemców
• 
  Ruiny kaplicy pogrzebowej (1943)
• 
  Nagrobek nadrabina Nachuma Asza w postaci tumby
• 
  Ohel cadyka Pinchasa Menachema Justmana i jego syna Izaaka Meira Justmana
• 
  Napis na ohelu
• 
  Pomnik i zbiorowy grób 121 Żydów zamordowanych 4 stycznia 1943 roku
• 
  Mogiła setek ofiar małego getta i obozu Hasag, zamordowanych przez Niemców w 1943 roku
• 
  Nagrobek poległych 19 marca 1943 partyzantów żydowskich
• 
  Grób Markusa Eldermana
• 
  Zbiorowa mogiła wojenna poległych w dniu 26 lipca 1943 roku członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w bunkrze na terenie getta częstochowskiego
• 
  Tablica informacyjna przy bramie
• 
  Macewa z tumbą

• Stara Synagoga w Częstochowie
• Nowa Synagoga w Częstochowie
• Getto w Częstochowie

• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa. Tom VI. Miasto Częstochowa. Część 1. Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, pod red. Zofii Rozanow i Ewy Smulikowskiej, Warszawa 1995.
• Z dziejów Żydów w Częstochowie, pod red. Zbigniewa Jakubowskiego, Częstochowa 2002.
• Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 131.
• Mapa WIG Częstochowa Pas 45 Słup 28 Warszawa 1933

• Fotografie cmentarza – różne pory roku.
• The Jewish Cemetery of Częstochowa (ang.)
• Judaica w Częstochowie
• Cmentarz żydowski w Częstochowie (www.kirkuty.xt.pl)
• Cmentarz żydowski w Częstochowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Informacja o dewastacji cmentarza w 2007 r.