14 Pułk Artylerii Ciężkiej

14 pułk artylerii ciężkiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1920
Tradycje
Rodowód	I bac wielkopolskiej 3 pac wielkopolskiej
Kontynuacja	14 dywizjon artylerii ciężkiej „pokojowy” 7 pac
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Antoni Heinrich
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja	Poznań
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	14 Brygada Artylerii 14 Wielkopolska DP
Odznaczenia

14 pułk artylerii ciężkiej (14 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa^[1].

W końcu grudnia 1918 w koszarach na Sołaczu sformowany został 1 batalion artylerii ciężkiej wielkopolskiej. Bazą materiałową był sprzęt i uzbrojenie niemieckiego 5 pułk artylerii pieszej. Powstańcy pod dowództwem oficera Poznańskiej Straży Bezpieczeństwa ppor. Stefana Springera przejęli konie, zapasy mundurów, uprząż, broń ręczną, sprzęt kwatermistrzowski. W magazynach nie było jednak dział^[2]. 21 stycznia 1919 dowództwo nad oddziałem objął mjr Bronisław Kluczewski. 18 kwietnia I batalion posiadał już sześć baterii, nadal jednak bez sprzętu artyleryjskiego. Jednocześnie 17 maja przystąpiono do formowania dwóch pułków artylerii ciężkiej. W skład 1 pułku artylerii ciężkiej wielkopolskiej weszło dziewięć baterii liniowych podzielonych na trzy dywizjony, dowództwo pułku objął ppłk Antoni Heinrich, I dyon kpt. Jan Skotarek, II dyon por. Stanisław Przywecki, III dyon kpt. Edward Brzeski, a dywizjon zapasowy kpt. Leonard Lubański^[3]. Sprzęt stanowiły poniemieckie działa starych wzorów, często mocno zużyte^[4].
Po osiągnięciu zdolności marszowej, samodzielne baterie wysyłane były na front wielkopolski. Czas pobytu w polu wykorzystywano głównie na szkolenie, uzupełnianie braków i pracę oświatową^[5]. Stosowano również działania demonstracyjne. Baterie stacjonowały w rejonie Kcyni, Leszna, Nowego Tomyśla, Zbąszynia, Bojanowa Starego, Międzychodu, Rawicza i Kolna. W lipcu z pułku wydzielono dwa dywizjony formując nowy 3 pułk artylerii ciężkiej wielkopolskiej kpt. Leonarda Lubańskiego w składzie: I dyon kpt. Jana Skotarka i II dyon por. Stanisława Przyweckiego^[4].

W sierpniu dotychczasowy I/3 pac wielkopolskiego został przemianowany na I/14 pułku artylerii ciężkiej i przydzielony do 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Na uzbrojeniu posiadał niemieckie 150 mm haubice wz.1896. We wrześniu dywizjon przetransportowany został na Front Litewsko-Białoruski i wszedł w skład grupy płk. Bolesława Jaźwińskiego i w końcu miesiąca uczestniczył w natarciu na Połock^[6][7].
W okresie od października 1919 do maja 1920 dywizjon zajmował stanowiska ogniowe nad Berezyną, zwalczał nieprzyjaciela na linii frontu oraz wspierał ogniem własne grupy wypadowe^[8]. Podczas tych walk pozycyjnych dywizjon został przezbrojony w zdobyczne 6-calowe haubice produkcji rosyjskiej.
24 maja ruszyła pierwsza ofensywa wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. W początkowym okresie 1 bateria ppor. Tadeusza Przewoskiego skutecznie zwalczała artylerię nieprzyjaciela oraz piechotę i pojawiające się samochody pancerne. Mimo ponawianych przez Sowietów ataków, przez cały czerwiec udało się utrzymać dotychczasowe stanowiska^[6].
4 lipca Tuchaczewski ponownie zaatakował. W związku z przerwaniem polskiego frontu, dywizjon wraz z całą 14 Dywizją Piechoty rozpoczął działania opóźniające. 16 lipca w doszło do zaciętej walki, podczas której baterie kładły celne ognie zaporowe na nacierającą piechotę nieprzyjaciela. Za ofiarność i odwagę w boju oficer 3 baterii ppor. Władysław Benedykciński został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy^[9]. 20 lipca dywizjon wspierał straż tylną 57 pułku piechoty na szosie Baranowicze-Kobryń. Na pewien czas zatrzymano wroga, ale wobec zagrożenia okrążeniem, musiano opuścić stanowiska ogniowe. Zejście ze stanowisk, osłaniał kpr. Józef Janowicz, który pozostał samotnie z karabinem maszynowym na stanowisku. Za swoją postawę został odznaczony Orderem Virtuti Militari. 24 lipca podczas walk o Chutor Białorowszczyzna ponownie wyróżniła się 3 bateria^[9]. Po wykonaniu zadania bateria galopem przejechała przez linię zaskoczonego nieprzyjaciela dołączając do własnych oddziałów. Dalszy odwrót dywizjonu realizowany był aż do 10 sierpnia i zakończył się w okolicach Dęblina^[10].
W okresie operacji warszawskiej dywizjon wziął udział w kontruderzeniu znad Wieprza^[11]. 17 sierpnia nacierał na Kołbiel, gdzie walnie przyczynił się do rozbicia sowieckiej 8 Dywizji Strzelców. Po odbiciu Mińska Mazowieckiego kontynuowano pościg docierając 24 sierpnia do Ostrowi Mazowieckiej. Tu dywizjon przeszedł do odwodu, kończąc ostatecznie swój szlak bojowy. Wkrótce poddany został reorganizacji i został przemianowany na 14 dywizjon artylerii ciężkiej^[12].

Dywizjon pod dowództwem por. Stanisława Przyweckiego ruszył na front 31 lipca 1920 prawdopodobnie jako II dywizjon 14 pułku artylerii ciężkiej^[12]. Wraz z nim wyjechało z Poznania dowództwo pułku. Oddział wyposażony był we francuskie 75 mm armaty polowe wz. 1897. 4 sierpnia dywizjon zajął stanowiska w rejonie Susk−Nowa Wieś, gdzie w ciągu 3 dni odpierał ataki sowieckiej piechoty. Podczas tych walk bohaterstwem wyróżnili się: ogn. Albin Kaczmarek, który ogniem na wprost swojego plutonu rozbił szarżę nieprzyjacielskiej kawalerii, kan. Wojciech Glapka, który pod ogniem zaprzodkował działa swojego plutonu i wyprowadził je z zagrożonych stanowisk oraz dowódca 6 baterii por. Wojciech Dombek, który po śmierci dowódcy wspieranego batalionu piechoty objął nad pododdziałem i zorganizował kontratak. Dzięki zdecydowanemu działaniu nie dopuścił do zajęcia dworca kolejowego w Ostrołęce. Wszyscy zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari V klasy. W ciągu tych trzech dni walk dyon wystrzelił 1900 pocisków tracąc 3 rannych kanonierów^[12]. Po przełamaniu polskiej obrony baterie wycofały się w rejon Makowa^[13]. 9 sierpnia silny ogień dywizjonu przez 2,5 godziny skutecznie powstrzymywał natarcie nieprzyjaciela. Wyróżnił się wówczas bomb. Teofil Duszyński, który samodzielnie ładował i odpalał dwa działa, kiedy to ich obsługi ukryły się. Swoim przykładem spowodował powrót obsług do armat. W południe zarządzono odwrót, a osłaniała go 5 bateria por. Kapsy. Za bohaterstwo w walce por. Zygmunt Kapsa, bomb. Duszyński oraz kan. Stanisław Jamry, który donosił amunicję pod bezpośrednim silnym ogniem wroga, zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari V klasy^[14]. 10 i 11 sierpnia dywizjon ze stanowisk ogniowych w rejonie Przewodowa wspierał ogniem 4 pułk strzelców pomorskich i ochotnicze 205 pułk piechoty oraz batalion wileński. W walkach 4 bateria zniszczyła w pojedynku artyleryjskim dwa działa sowieckie. W kolejnych dniach walczono na północ od Nasielska^[15].
16 sierpnia dywizjon działał w składzie 5 Armii i w rejonie Jacków−Daczki forsował Wkrę. Ogniem kierował dowódca pułku mjr Leonard Lubański. Za swoją postawę został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. Dwa dni później walczono w rejonie Orszyny. Dowódca 4 baterii por. Edward Przybylski, wciągnął w zasadzkę ogniową obchodzącą polskie pozycje sotnię kozacką i ogniem na wprost zniszczył ją^[16]. 19 sierpnia pod Ciechanowem dywizjon powstrzymywał ataki sowieckiej kawalerii w rejonie obrony 201. i 205 pułku piechoty. Potem poszczególne baterie spowodowały ostateczne rozbicie okrążonego nieprzyjaciela. Po tej walce dywizjon przeszedł do odwodu^[17]. Na pierwszą linię dywizjon wrócił pod koniec września podczas walk o Grodno. Wspierał tam Dywizję Ochotniczą i osłaniał przeprawę piechoty przez Niemen^[18]. Przez kolejne dni uczestniczył w pościgu za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Doszło też do starć z Litwinami. 5 bateria została przewieziona do Marcinkaniec, skąd pomaszerowała do Ziernin^[19]. Do 5 października bateria brała udział w walkach pod Oranami wspierając piechotę w zajęciu miejscowości. Tu zakończyła swój szlak bojowy^[17].

 Osobny artykuł: „pokojowy” 7 pułk artylerii ciężkiej.

• Adam Kiciński: Zarys historii wojennej 7-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Piotr Zarzycki: 7 pułk artylerii ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 124. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2008. ISBN 978-83-88773-15-0.